حمایت از معلولان در سایه اشتغالزایی و یکپارچه سازی منابع

انسان همواره برای به دست آوردن و حفظ سلامتی به عنوان گوهری بی بدیل می کوشد تا در سایه این نعمت ارزنده الهی، مسیر رشد و ترقی را در عرصه های گوناگون بپیماید اما در این میان برخی به دلیل های گوناگون با نقص جسمی و ذهنی یا هر دو آن روبرو هستند که این امر گذران زندگی را دشوار می سازد. این قبیل اختلال ها که جسم یا ذهن افراد را هدف قرار می دهد، همچون مانعی در مسیر انجام دادن امور روزمره قرار می گیرد که بر پایه آن روند عادی زندگی با مشکل رو به رو خواهد شد.

برپایه آمار سازمان جهانی بهداشت، بیش از 500 میلیون تن از جمعیت جهان از معلولیت رنج می برند و با توجه به برخی آمارها در ایران بیش از یک میلیون تن دچار معلولیت های گوناگون هستند اما باید دانست در میان معلولان، افراد زیادی با توانمندی و استعداد بالا وجود دارند که جامعه بایستی با شناسایی و تقویت اراده این افراد، به شکوفایی استعدادهای آنان کمک کند. معلولان با بهره گیری از این فرصت ها می توانند افزون بر مشارکت فعالانه در جامعه حتی به الگوهایی موفق برای افراد سالم تبدیل شوند.

برای آن که در حوزه معلولان تصمیم گیری، اجرا و نظارت بهتری صورت پذیرد، شایسته است تا افراد معلول در اجرای مسایل مربوط به خودشان حضور جدی داشته باشند تا حتی کوچکترین نیازها و مشکل های آنان از نظر دور نماند. «ایجاد فضای کسب و کار، فرصت حضور موثر در جامعه، توجه به رفاه و معیشت، تقویت امید به آینده و ...» موضوع های مهمی هستند که باید به آنها با دقت بیشتری توجه شود زیرا مشکل معلولیت نه تنها متوجه فرد بلکه مربوط به تمامی جامعه است.

اهمیت توجه به این موضوع سبب شد، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 1992میلادی، سوم دسامبر را به عنوان «روز جهانی معلولان» نامگذاری کند تا در کنار آگاهی رسانی درباره مسایل و مشکل های این قشر، بستر لازم برای حضور مستمر و فعالیت موثرتر آنان در حوزه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هموار شود.

سازمان ملل متحد، امسال شعار روز جهانی افراد دارای معلولیت را «دستیابی به 17 هدفی برای آینده ای که ما می خواهیم» تعیین کرده و این شعار در ایران با عنوان «آینده ای که ما می خواهیم، جهانی فراگیر و برابر برای همه» مطرح شده است.

پایان دادن به فقر در تمامی اشکال آن و در همه جا، پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و بهبود تغذیه و ترویج کشاورزی پایدار، اطمینان از زندگی سالم و ترویج رفاه برای همه در تمام سنین، اطمینان از آموزش فراگیر و باکیفیت برای همه و ترویج یادگیری مادام العمر و دستیابی به برابری جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران از اهداف امسال برنامه توسعه پایدار سازمان ملل است.

اطمینان از دسترسی به آب و بهداشت برای همه، دسترسی به انرژی پاک و مقرون به صرفه، پایدار و مدرن برای همه، بهبود رشد فراگیر و پایدار اقتصادی، اشتغال و کار مناسب برای همه، ایجاد زیرساخت های انعطاف پذیر، ترویج صنعتی پایدار و تقویت نوآوری، کاهش نابرابری کاهش نابرابری داخل و بین کشورها، تضمین شهرهای امن، انعطاف پذیر و پایدار و اطمینان از مصرف و تولید الگوهای سازگار با محیط زیست، گرفتن تصمیماتی برای اقدامات فوری برای مبارزه با تغییرات آب و هوا و اثرات آن از اهداف 17 گانه این برنامه عنوان شده است.

اقدامات جهت مبارزه با تغییرات اقلیمی، استفاده پایدار از اقیانوس ها و دریاها، ارتقای اکوسیستم و جلوگیری از میان رفتن تنوع زیستی مدیریت پایدار جنگل ها، مبارزه با بیابان زایی، توقف تخریب زمین، توقف از دست دادن تنوع زیستی، جامعه پایدار و صلح آمیز و احیای مشارکت جهانی برای توسعه پایدار از جمله اهداف برنامه توسعه پایدار سازمان ملل است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی معلولان با «سهیل معینی» مدیر عامل انجمن باور، مدیر مسوول روزنامه ایران سپید و مدیر عامل شبکه تشکل های نابینایان و کم بینایان کشور به گفت وگو پرداخته است.

- متن کامل گفت و گو با ایرنا را در ادامه می خوانیم:

**علت نامگذاری روز جهانی معلولان

معینی درباره علت نامگذاری روز جهانی معلولان گفت: پس از شکل گیری سازمان ملل متحد و تدوین و انتشار منشور حقوق بشر، فضایی در جهان ایجاد شد تا به توسعه پایدار تمامی جوامع توجه شود. به ویژه از دهه 80 میلادی که مجمع عمومی سازمان ملل متحد نخستین بیانیه های جهانی را درباره ضرورت رعایت حقوق معلولان صادر کرد، نهضتی در سطح جهان به وجود آمد که افراد معلول را به عنوان یکی از بزرگ ترین گروه های اجتماعی جهان در کانون توجه قرار داد. از این دهه به بعد مشاهده می شود که توجه روز افزونی به افراد معلول، نیازها و توانمندی های آنها ایجاد شد که حاصل آن اختصاص یک روز در سال به نام معلولان است.

** اقدام های جهانی برای پیشبرد حقوق معلولان

مدیر مسوول روزنامه ایران سپید اقدام های جهانی جهت پیشبرد حقوق معلولان را مهم ارزیابی کرد و گفت: پس از برپایی مجمع عمومی یاد شده، دهه 80 میلادی به دهه افراد دارای معلولیت شهرت یافت. این نامگذاری ها در سال های بعد نیز به شکل های دیگری ادامه یافت برای نمونه در دهه 90 میلادی به علت اینکه 60 درصد افراد دارای معلولیت در آسیا و اقیانوسیه زندگی می کردند به مدت دو دهه به عنوان دهه افراد دارای معلولیت در آسیا و اقیانوسیه نام گذاری شد و به این نواحی به علت یکی از پر تراکم ترین مناطق جهان از نظر زندگی افراد دارای معلولیت، توجه شد.

در اوایل دهه 90 میلادی مقررات استاندارد به منظور فرصت سازی برای افراد معلول شکل گرفت که مجموعه ای از توصیه ها را به دولت ها برای رسیدگی به این افراد ارایه می کرد. از 2006 میلادی تلاش های فراوانی در زمینه رسیدگی به افراد معلول صورت پذیرفت و برای نمونه پیمان نامه جهانی حقوق افراد دارای معلولیت به وسیله مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید که این امر گام مهمی در حوزه معلولان به شمار می رود زیرا نامگذاری های دهه های پیشین و موضوع هایی که درباره حقوق افراد معلول مطرح می شد، تنها جنبه توصیه ای داشت و ابزار حقوقی برای ترغیب دولت ها به انجام دادن آن وجود نداشت اما پیمان نامه جهانی افراد دارای معلولیت از ماهیت حقوقی برخوردار است که توصیه ها را تبدیل به قانون می کند و کشورهایی که به این پیمان نامه می پیوندند باید در دوره های دو ساله به دبیرخانه ویژه پیمان نامه سازمان ملل درباره چگونگی پیشبرد امور و حقوق معلولان کشور خویش گزارش دهند. در این راستا کشورها باید تبعیض ها را برطرف و برای افراد معلول، فرصت هایی همچون دیگر قشرهای جامعه فراهم کنند.

جمهوری اسلامی ایران نیز در 1387 خورشیدی به این پیمان نامه پیوست و اکنون از جمله کشورهایی است که در راستای برطرف کردن نیاز معلولان تلاش می کند.

** پیشرفت ایران در حمایت از معلولان

معینی فعالیت های ایران در حمایت از معلولان را مثبت دانست و افزود: ایران یکی از کشورهایی به شمار می رود که پیش از اینکه به کنوانسیون حقوق معلولان بپیوندد، دارای قانون ملی حمایت از افراد معلول بود. قانون جامع حمایت از حقوق معلولان که در 1383 خورشیدی تصویب شد، پیش از تصویب کنوانسیون یاد شده در ایران اجرا می شد و این دستاورد بزرگی برای کشور محسوب می شود زیرا در آن زمان تنها 40 کشور در دنیا پیش از تصویب کنوانسیون سازمان ملل، قانون های ملی حمایتی از این افراد را در کشور خویش اجرا می کردند.

او در ادامه خاطرنشان کرد: اینک نزدیک به دو دهه از فرایند اجرای مناسب سازی محیطی که یکی از مهم ترین نیازهای این قشر از جامعه است، می گذرد. بخش های توانبخشی، بهداشت، مراقبت، درمان و دیگر خدمات جامعه معلولان در ایران، قدمتی طولانی دارند. به عنوان نمونه سازمان بهزیستی در 1359 خورشیدی شکل گرفت و مجموعه ای از نهادها را شامل می شد که پیش از آن نیز در امور معلولان فعالیت می کردند اما پس از 1383 خورشیدی و با تصویب قانون جامع حمایت از حقوق معلولان با وجود همه کم و کاستی ها، دستاوردهای بزرگی نیز به همراه داشت که «توجه جدی مسوولان به مشکلات معلولان و شکل گیری مبنایی حقوقی برای آنان به منظور پیگیری خواسته های این قشر» نمونه ای از این دستاوردها به شمار می رود. پرداخت شهریه ورود معلولان به مرکزهای آموزشی غیر دولتی، از جمله دیگر اقدام های مثبت بود که در این راستا صورت پذیرفت و اینگونه ورود معلولان به دانشگاه با رشد چشمگیری روبه رو شد. حاصل این اقدام حضور شمار زیادی کارشناس و متخصص معلول در کشور است که بسیاری از آنها در پست های کارشناسی و مدیریتی در حال فعالیت هستند.

** چالش های فراروی معلولان

مدیر مسوول روزنامه ایران سپید چالش های فراروی معلولان را مهم ارزیابی و عنوان کرد: به نظر می رسد، با وجود تلاش هایی که در زمینه آسان سازی زندگی معلولان صورت گرفته است، نیاز به اقدام هایی کاربردی تر احساس می شود. وضعیت فعلی افراد معلول در خور شان انسانی و حقوق شهروندی آنان نیست. به عنوان نمونه، نرخ بیکاری در این گروه بسیار بالاتر از متوسط جامعه است و هنوز مناسب سازی شهرها با شرایط مطلوب فاصله دارد و برابر با استانداردها و نقشه جامع تحقق سازی و ایجاد شهرهای بدون مانع صورت نمی گیرد. اقدام های کنونی بسیار جزیره ای و غیر یکپارچه است.

در بخش خدمات توانبخشی و درمانی همچنان مشکل های جدی وجود دارد و بیشتر معلولان نیازمند خدمات توانبخشی، زیر پوشش بیمه قرار ندارند و بیمه های کشور بسیاری از خدمات توانبخشی را پوشش نمی دهند که این امر ضعف عمده ای به شمار می رود. با وجود اینکه در بخش اشتغال اقدام هایی صورت گرفته است اما نبود طرح های جامع اشتغال پایدار برای این قشر همچنان احساس می شود. اشتغال زایی در بخش معلولان نیاز به برنامه های جامع مبتنی بر مطالعه های علمی دارد تا برپایه توانمندی آنها، شغل مناسبی برای معلولان ایجاد شود.

** راهکارها در بهبود وضعیت زندگی و معیشت معلولان

مدیرعامل انجمن افق با اشاره به یکپارچه سازی منابع در نظام رفاه اجتماعی برای معلولان اظهار داشت: در گام نخست باید یکپارچه سازی منابع در نظام رفاه اجتماعی برای این گروه صورت پذیرد به این معنی که کل منابعی را که در نظام رفاه اجتماعی هزینه می شود، حتی یارانه ها را بایستی در یک نظام واحد ساماندهی و درباره منابع و مخارج شفاف سازی کرد. بخش قابل ملاحظه ای از منابع کشور در بخش یارانه ها صرف می شود که باید از این هزینه های اضافی کاست و بخشی از آن را برای رفاه قشرهایی چون معلولان اختصاص داد.

دوم اینکه ساختار سازمان هایی نظیر بهزیستی باید اصلاح شود. هرچند هدف بنیانگذاران سازمان بهزیستی پس از انقلاب اسلامی، تجمیع و مدیریت یکپارچه نهادهایی بود که در حمایت از معلولان کار می کردند اما پس از گذشت چند دهه اینک مشاهده می شود که سازمان یادشده در رسالت خود کُند عمل می کند؛ از این رو باید به نهادهایی تبدیل شوند که ارتباط نزدیکی با معلولان داشته باشند. بنابراین ضروری است، نقش سازمان های مردم نهاد قوی تر شود و پیوند تنگاتنگی میان مدیریت این سازمان ها با بدنه ای که در حال خدمات رسانی به معلولان است، وجود داشته باشد.

** چشم انداز آینده معلولان و راهکارهای پیش رو

معینی تصویب لایحه حقوق معلولان در مجلس شورای اسلامی را از اولویت ها دانست و یادآور شد: اولویت نخست که اکنون در دستور کار قرار دارد، لایحه حقوق معلولان در مجلس شورای اسلامی است که تصویب آن مسیر را برای بهبود زندگی شمار زیادی از معلولان هموار خواهد کرد. انتظار می رود با نگاه حمایتی و همکاری مسوولان مربوطه، این لایحه به مرحله اجرا گذاشته شود. افزون بر آن، دولت برخی مصوبه ها را از 1394 خورشیدی در قالب مصوبه به وزارتخانه های مختلف ابلاغ کرد که در آن وظیفه های هر وزارتخانه درباره معلولان لحاظ شده بود اما هنوز وزارتخانه ها گزارشی از اجرای این مصوبه ها ارایه نکرده اند. بنابراین مجلس شورای اسلامی باید با استفاده از نقش نظارتی خویش، این روند را پیگیری و نتیجه آن را اعلام کند.

انتظار می رود که مسوولان امر، زمینه مشارکت کامل افراد معلول در روندهای تصمیم گیری مربوط به آنان را فراهم کنند. همچنین سازمان های دولتی بایستی نهادهای مردم نهادِ مربوط به معلولان را در روندهای تصمیم گیری و اجرایی شرکت دهند. در صورت رعایت همه این اولویت ها می توان به آینده معلولان امیدوار بود.

منبع : ایرنا