فرهنگ‌سازی، افراد دارای معلولیت را به جامعه برمی‌گرداند

زینب رستگارمقدم، کارشناس مرکز اشتغال حمایت شده رعد عنوان کرد:

نویسنده: مولود مولوی

«اشتغال حمایت شده» راهی به سوی اشتغال سریع برای افراد دارای معلولیت است تا به اشتغال پایدار برسند و برای تأمین هزینه‌های خود مستقل باشند. در این روش «همیار شغلی» نقش اصلی و کلیدی را در حصول موفقیت در طول کل فرآیند به عهده می‌گیرد. در واقع، نقش «همیار شغلی» این است که با پیگیری‌های پی‌در پیِ فرآیند کار، ثبات و موفقیت در آن را امکان‌پذیر سازد. 

یکی از «همیاران شغلی» مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد، «زینب رستگار مقدم» دارندۀ مدرک کارشناسی ارشد در رشته مدیریت کار آفرینی از دانشگاه تهران است. او در مصاحبه‌ای با روابط عمومی رعد در مورد دلیل انتخاب شغل «همیار شغلی» گفت: «از بهمن سال 92 که با هدف اشتغال افراد توانیاب وارد دفتر کارآفرینی اجتماعی رعد شدم،  اول به دلیل اینکه سیستم و روش خاص و متفاوتی برای اشتغال افراد دارای معلولیت وجود نداشت، با توجه به امکاناتی که بود، مثل بنگاه‌های کاریابی، افراد را با توجه به رزومه‌شان به موقعیت‌های شغلی مختلف معرفی می‌کردیم، ولی از آنجایی که حمایتی در کار نبود، تعداد زیادی از آن‌ها پس از مدتی مجددا از کار بیکار می‌شدند.»

وی افزود: «بعد از سخنرانی خانم منصوره پناهی در کنفرانس کارآفرینی اجتماعی در حوزه معلولیت، که مهرماه 93 توسط مجتمع رعد و دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران برگزار شد، با روش بین المللی Supported Employment یا SE آشنا شدیم. این روش که در ایران "اشتغال حمایت شده" گفته می‌شود، روشی است که اثربخشی آن نسبت به روش‌های سنتی کاریابی برای افراد توانیاب به اثبات رسیده و معتقد به حقوق شهروندی افراد دارای معلولیت است. پس از پذیرفتن مدیرعاملی رعد توسط خانم پناهی در بهمن 94، رعد به عنوان اولین مرکز در ایران و خاورمیانه شروع به اجرای روش SE کرد. از آنجایی که قبلا بر اساس روش‌های سنتی برای اشتغال توانیابان کار کرده بودم، پس از آشنایی با روش اشتغال حمایت شده، اصول آن را بسیار منطبق با ارزش‌های درونی خود یافتم. من هم اعتقاد داشتم افراد دارای معلولیت بخشی از جامعه هستند و باید بدون تبعیض و ترحم بتوانند همچون دیگران از امکانات جامعه استفاده کنند و مشارکت اجتماعی داشته باشند. از این رو به فعالیت خود با هدف اشتغال توانیابان، در قالب همیار شغلی ادامه می‌دهم.»

 رستگار مقدم از مهارتهایی که نیاز بود یاد بگیرد تا یک «همیار شغلی» شود نام برد و اینچنین توضیح داد که کارگاه‌هایی را با حضور خانم پناهی و همکاران سوئدی ایشان در ایران برای آموزش روش اشتغال حمایت‌شده برگزار کردند. از آنجایی که کارگاه‌ها در سالن همایش مجتمع رعد برگزار شد و هدف اصلی رعد نیز همواره اشتغال توانیابان بوده است، گروهی از کارکنان رعد که من نیز جزو ایشان بودم، در این کارگاه‌ها شرکت کردیم. پس از شروع به کار خانم پناهی در مجتمع رعد، دوره‌های تکمیلی SE برای کارکنان برگزار شد. مهارت‌های متعددی از جمله خودشناسی، پیاده‌سازی مراحل اشتغال حمایت‌شده، مهارت‌های اجتماعی و استفاده از ابزارهای مختلف مربی‌‌گری از جمله مباحثی بود که در دوره‌های ایشان فرا گرفتیم.

او در بیان یکی از بهترین خاطره‌های خود گفت: «زمانی که می‌بینم فرآیند به خوبی طی شده و فرد در موقعیت شغلی مورد علاقه‌اش با رضایت مشغول به کار است، قلبا خوشحال می‌شوم. یکی از کارجویان می‌خواست در یک شرکت به عنوان اولین نیروی توانیاب مشغول به کار شود. در ابتدا کارفرما به دلیل نداشتن تجربه و اطلاعات کافی در رابطه با کار با یک فرد توان یاب، قصد داشت با ایشان به عنوان نیروی دورکار همکاری کند، ولی از آنجایی که فرد توانیاب ما از توانمندی های خود اطمینان داشت، با کمک همیار شغلی خود توانست کارفرما را مجاب کند به او اجازه دهد به مدت دو هفته به‌صورت حضوری نزد ایشان مشغول به کار شود. خوشبختانه پس از دو هفته آزمایشی، کارفرما پذیرفت ایشان به صورت نیروی حضوری در شرکت به فعالیت خود ادامه دهد و در ادامه همکاری، به قدری از عملکرد ایشان راضی بود که با گسترش کسب‌وکار خود از ما نیروهای بیشتری هم خواست.» 

رستگار مقدم افزود: «خوشبختانه در مدت زمان کوتاهی که این روش را اجرا کرده‌ایم، تجربه‌های موفقی داشته‌ایم. مثلا یکی از افراد توانیاب که به تازگی دچار معلولیت شده بود، به دلیل از دست دادن اعتماد به نفسش تصور می‌کرد هیچ کارفرمایی به دلیل شرایط جدید جسمی‌اش او را برای کار نخواهد پذیرفت؛ به خصوص که سابقه کاری خاصی هم نداشت. فرآیند SE را با ایشان آغاز و رزومه‌اش را با همفکری هم تکمیل کردیم. موقعیت‌های شغلی را با هم بررسی و یکی از آن‌ها را انتخاب کردیم و رزومه را برای کارفرما فرستادیم. کارفرما ایشان را برای مصاحبه حضوری دعوت کرد و قرار شد دوره کارورزی را آغاز کند. حضور در محیط کار باعث افزایش اعتماد به نفس ایشان شد، به طوری که پس از دوره کارورزی، کارفرما ایشان را استخدام کرد.»

از نظر رستگار، کسانی میتوانند «همیار شغلی» باشند که علاقه‌مند به برقراری ارتباط اصولی با انسان‌ها و کمک به ایشان در راه رسیدن به اهداف زندگی‌شان هستند؛ همچنین برای افرادی که معتقد به حقوق شهروندی تمامی انسان‌ها، فارغ از تفاوت‌هایشان هستند و با هرگونه تبعیض غیرانسانی و غیراخلاقی مخالف هستند. کسانی که معتقدند اگرچه رسیدن به این اهداف، طولانی می نماید ولی با برداشتن قدم به سوی آن، این راه هر روز کوتاه‌تر و هدف قابل دسترس‌تر می‌شود.  

از آنجایی که روش SE جدید است و پیش‌نیاز آن، فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش جامعه است، قطعاً اجرای آن با سختی‌هایی روبروست. زینب رستگار مقدم در این باره گفت: «هماهنگی و همکاری کارفرما و خانواده، از ارکان اصلی خوب پیش رفتن فرآیند اشتغال یک توانیاب در روش اشتغال حمایت‌شده است. فرهنگ‌سازی، افراد دارای معلولیت را به جامعه برمی‌گرداند. گاهی اوقات نگاه‌های سنتی در جامعه و باور نداشتن توانمندی‌های فرد توسط خانواده یا کارفرما باعث می‌شود فرد دارای معلولیت، با وجود توانایی انجام کار، یک موقعیت شغلی خوب را از دست بدهد. از سوی دیگر ناکافی بودن مناسب‌سازی، اعم از مناسب‌سازی محیطی (مثلا نبود آسانسور یا سطح شیبدار) یا مناسب‌سازی اطلاعاتی (مثلا عدم وجود تابلوهای راهنما به خط بریل برای افراد نابینا) و مشکلات حمل و نقل افراد دارای معلولیت نیز از جمله مواردی است که گاه به چالش‌هایی جدی برای این بخش از جامعه در راه رسیدن به اشتغال تبدیل می‌شوند، به‌طوری که باعث می‌شوند فرد دارای معلولیت، تنها به دلیل متفاوت بودنش با دیگران، از مشارکت اجتماعی که حق شهروندی اوست باز بماند.»