روند چاپ کتاب‌های درسی در بلاروس/تجربه انتشار کتاب‌های درسی بریل

 در سال جاری ۴/۳ میلیون کتاب درسی در  «پولیگرافکومبینات» یا کارخانه چاپی به نام یاکوب کولاس منتشرشده است. به گفته ایگور مالانیاک رئیس این کارخانه، در آنجا بیش از 80 درصد کتاب‌های درسی برای دانش آموزان بلاروسی منتشر می‌شود و در کل حجم تولید کارخانه، سهم کتاب‌های درسی 70 درصد است. معمولا ماه‌های می، ژوئن، جولای و آگوست، زمان بسیار داغی برای کارمندان این کارخانه است. آنها در این دوره، سه شیفت و تقریباً بدون تعطیلات کار می‌کنند و در ماه‌های ژانویه تا فوریه معمولا آرام هستند.

ایگور مالانیاک می‌گوید: «البته ما علاقه‌مند هستیم که کار بر روی کارخانه به ‌طور مساوی در طول سال تقسیم شود، ولی هر دفعه ما وظیفه داریم: باید حدود 5 میلیون نسخه کتاب‌ درسی در طول ماه‌های تابستان منتشر شود و تا روز اول سپتامبر، آن کتاب‌ها حتما بایستی به مدرسه تحویل شوند.

ما از کجا این تعداد کارمند را پیدا می‌کنیم؟ انتشار کتاب‌های درسی فرایند بسیار سخت و دشواری دارد. این فرایند نیاز به کادرهای حرفه‌ای در هر مرحله اعم از نویسندگان، نشریه تا تایپوگرافی دارد. علاوه بر این، مقررات و شرایط چاپ برای چنین کتاب‌هایی بسیار سخت است.

 این هم به مواردی همچون رنگ، وزن و اندازه فونت ارتباط دارد. مثلا، سفیدی کاغذ، نباید بیش از 92 درصد باشد، برای اینکه به چشمان دانش آموزان ضرر نرساند. قیمت چنین کتاب‌هایی بالاتر است و اگر شما در مغازه‌ها کتاب درسی با کاغذ کاملا سفید پیدا می‌کنید، در نظر داشته باشید که این کتاب تقلبی است. بعد از پیوستن انتشارات «چیروانای زورکا» (در فارسی به معنای ستاره‌سرخ) به کارخانه، در آنجا، چاپ کتاب‌ها برای بچه‌های دارای اختلال در دید، ممکن شده است. در جریان چاپ این کتاب‌ها، از خط بریل استفاده می‌شود.

برای چاپ متن ترکیبی از 6 نقطه مورداستفاده قرار می‌گیرد. این فونت در پشت صفحه چاپ می‌شود و با دست‌ها خوانده می‌شود (خواندن لمسی). روش ویژه‌ای برای ترجمه متن معمولی به فونت بریل وجود دارد و این نیاز به طراحی ویژه‌ای دارد. لیست معمولی با فونت بریل دارای 25 خط با 30 علامت است. بعدا صفحه‌ها روی ورقه‌های فلزی با ماشین «پوما» چاپ می‌شوند و به مصحح با اختلال در دید سپرده می‌شوند. سرانجام، کتاب به مرحله‌ای می‌رسد که در آن متن با نقطه به صفحه منتقل می‌شود. این‌گونه کتاب‌ها با دست تکمیل و آماده می‌شوند.»

  کتاب‌های درسی با فونت بریل با انتشارات مخصوص مدارس معمولی مطابقت دارد، مثلا اگر کتاب معمولی دارای یک جلد است، کتاب‌های درسی جغرافیا به خط بریل دارای 12 جلد است. همچنین، در این کتاب‌ها نقشه‌ها و تصاویری هستند که کودکان می‌توانند آنها را با دست بخوانند. ایگور مالانیاک تاکید می‌کند که: «پلی استایرن بادوام است. ما فقط از مواد سازگار با محیط‌زیست استفاده می‌کنیم. این مواد که در تولید مواد غذایی استفاده می‌شود و اگر حتی آب یا مایع دیگری بر روی صفحه‌ای از آن بریزد، هیچ ضرری برای کتاب ندارد.»

 تیراژ کتاب‌ها با فونت بریل حدود 1000 نسخه است و تیراژ حداکثر یک جلد فقط 30-40 نسخه است. فرایند انتشار چنین کتاب‌های درسی نه‌فقط طولانی بوده، بلکه به پول فراوانی احتیاج دارد. قیمت تمام‌شده یک جلد از 50 تا 200 روبل است. دانش آموزان، این کتاب‌های مخصوص را رایگان می‌گیرند، همه مخارج با دولت است، گر چه در کشورهای مختلف، اینگونه طرحها با مشارکت مؤسسات خیریه اجرا می‌شود.

 ویکتوریا کالیستراتورا رئیس انتشارات نارودنایا آسوِتا ( در فارسی به معنای تحصیلات مردمی) که در آن ادبیات برای نابینا دمساز می‌شود، توضیح داد: «امسال تیراژ با جلد متمایز است که بارنگ ویژه‌ای آراسته می‌شود: سرخ و صورتی – برای تاریخ قرون‌وسطی و تاریخ بلاروس، آبی– برای جغرافیا و سبز – برای زیست‌شناسی. این کار، امکان جستجوی آسان‌تر کتاب برای کودکان با مشکلات چشم را فراهم می‌سازد.

انتشارات ما، نه‌فقط کتاب‌های درسی با فونت بریل، بلکه کتاب‌ها سری اشکولنایا آسوِتا (یا تحصیلات مدرسه‌ای) را چاپ می‌کند. در سال 2018، 12 نسخه ایوان ناومِنکو، واسیل ویکوف، پیمِن پانچِکو، رایسا بوروویکووا، آندری پتاتونوف، نیکولای گومیلیوف، آنا آخماتووا و آفاناسی فِت چاپ شده است. اعتراف می‌کنم ما تصور می‌کنیم که در کشور ما، روزی دربسته بندی‌ها و  دستورالعمل‌های دارو نیز از فونت بریل استفاده گردد. در آینده نزدیک، برنامه انتشارات فراگیری از قالب daisy  برای نابینایان در دست اجراست. این فرمت به کتاب‌ها کمک خواهد کرد تا  ‌بتوانند صحبت کنند. بدین ترتیب کتاب‌های تاریخ و ادبیات را نیز می توان صدابرداری کرد.»

وجود جلدهای جامد نرم نیز یکی از گرایش‌های سال‌های اخیر به شمار می‌رود. کتاب فیزیک برای سال 8 انتشارات نارودنایا آسوِتا، دومین کتابی است که این‌گونه منتشر شده است. کتاب درسی فیزیک برای سال 7 اولین بود که در مسابقه ملی «هنر کتاب» با تصمیم هیئت داوران به‌عنوان «کتاب درسی صدساله جدید» شناخته ‌شده است. علاوه بر این، این کتاب دارای واقعیت اضافه‌ای است که امکان دیدن کلیپ کلاس‌های پراکتیک را فراهم می‌سازد. هر دانش‌آموز می‌تواند با استفاده از تلفن هوشمند، تصویر را زنده کند.

ویکتوریا کالیستراتورا ادامه می‌دهد: «نباید شرایط ویژه‌ای برای چاپ چنین کتاب‌هایی بوجود آورد. این فرایند در مرحله طرح‌بندی پیش‌بینی می‌شود. بعدا دانش آموزان برنامه مخصوصی دانلود می‌کنند و جلد نرم فقط در انتشارات ما و در  خانه چاپ تولید می‌شود. امروز در کارخانه برنامه سرمایه‌گذاری تا سال 2023 تدوین شده است. ما ظرفیت لازم را داریم، اما بایستی به تجهیز خط تولیدمان فکر کنیم. ما فقط 2 دستگاه Rapida-106 و Rapida-104  (محبوب‌ترین دستگاه‌های ما) داریم. آن ماشین‌ها که به‌عنوان ماشین‌های مدرن به شمار می‌رود از لحاظ ظرفیت می‌توانند به جای 2-3 دستگاه قدیمی کار کند. علاوه بر این، زمان آماده‌سازی دستگاه نیز در نظر گرفته می شود. در ماشین‌های قدیم این فرایند 35 دقیقه، ولی در ماشین‌های مدرن فقط 9 دقیقه طول می‌کشد. به همین دلیل، تصمیم به تجهیز مجدد خط تولید گرفته‌ شده است.

قیمت کلی پروژه حدود 2 میلیون یورو است. اکنون برنامه تجاری خریدن ماشین افست برای چاپ کتاب‌ها در حال آماده‌سازی است. همچنین، این موضوع به کتاب‌های درسی با کنترل کیفیت اتوماتیک و کاهش اهمیت عوامل انسانی، ارتباط دارد. برای مشتری قیمت و کیفیت از اهمیت خاصی برخوردار است و ما باید جوابگوی این 2 معیار باشیم. خریدن خط اتصال مستقیم مرحله  بعدی است.

 این موضوع، امکان تولید از 3 تا 5 هزار در هر شیفت و تولید کتاب‌های با چسب پلی اورتان را فراهم خواهد ساخت. چسب معمولی خراب شده و کتاب‌ها و صفحات پاره می‌شوند. با استفاده از چسب پلی اورتان کتاب‌ها محکم‌تر درست می‌شوند. ماشین چاپ دیجیتال نیز خریداری خواهد شد. به دلیل پایین آمدن تیراژ کتاب‌ها، نیاز به چاپ محصولات تبلیغاتی با تیراژ کم داریم. اما خوشبختانه آمار گویای تغییرات خوبی است، تعداد دانش آموزان هر ساله افزایش پیدا می‌کند.»

منبع : مهر