شکل گیری سازمان بهزیستی؛ از قوانین اصلاحی تا اهداف حمایتی

سازمان بهزیستی با گستره وسیع مأموریت‌ها و وظایف قانونی یکی از مؤسسات دولتی است که به تبع مأموریت‌های محوله دارای قوانین متعدد و مصوبات هیأت وزیران مربوط به فعالیت‌های ذاتی خود است. در این طیف خدمت رسانی از طفل شیرخوار فاقد سرپرست گرفته تا سالمند ناتوان (به لحاظ سنی)، از آسیب‌های اجتماعی مختلف اعم از اعتیاد، انحرافات اجتماعی، معلولان به تفکیک انواع معلولیت، زنان بی‌سرپرست و خودسرپرست، خدمات حمایتی و توانبخشی و پیشگیری دریافت می‌کنند.

وجود حدود ۲۵ هزار مرکز غیردولتی مختلف موضوع ماده ۲۶ قانون تنظیم برخی از مقررات مالی دولت (در ۱۳ نوع مرکز و مؤسسه غیردولتی) به عنوان بزرگ‌ترین شرکای غیردولتی سازمان باری از تصدی‌های دولتی را بر عهده گرفته است که فعالیت آنها تابع قوانین مشخص و منسجم است. در این میان بیشترین حجم قوانین در دستگاه‌های دولتی نصیب سازمان بهزیستی شده که خود گویای تکالیف قانونی سنگینی آن است.

سیاست‌های کلی نظام و سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، قوانین مصوب مجلس شورای انقلاب، قوانین مصوب مجلس شورای ملی، قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی از جمله قوانین الحاق به کنوانسیون‌های بین‌المللی، قوانین عادی موضوعه، مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام، مصوبات هیأت وزیران، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، مصوبات شورای عالی اداری، مصوبات قوه قضائیه، مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، آرا وحدت رویه دیوان عدالت اداری و استفتائات از مراجع عالیقدر از جمله قوانین مرتبط با سازمان بهزیستی کشور است.

شکل‌گیری سازمان بهزیستی

سال ۱۳۵۹ لایحه قانونی در مورد تشکیل سازمان بهزیستی کشور مصوب شد و در جلسه مورخ ۲۴ تیرماه ۱۳۵۹ و نهم بهمن ماه ۱۳۵۹ شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران اصلاحات و الحاقات آن انجام شد.

بر اساس ماده واحده، در در جهت تحقق مفاد اصول ۱۰، ۲۱ و ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و بمنظور تأمین موجبات برنامه ریزی، هماهنگی، نظارت و ارزشیابی و تهیه هنجارها و استانداردهای خدماتی و توسعه دامنه اجرای برنامه‌های بهزیستی در زمینه حمایت خانواده‌های بی سرپرست و نیازمند و ارائه خدمات مختلف به کودکان و تدارک امکانات پیشگیری و درمانی و توانبخشی حرفه‌ای و اجتماعی معلولین جسمی و روانی و تجدید تربیت منحرفین اجتماعی و حمایت و نگهداری از کودکان و اطفال بی سرپرست و معلولین غیرقابل توانبخشی و سالمندان نیازمند و آموزش نیروی انسانی خدمات بهزیستی و توانبخشی و تأمین موجبات تشویق، جلب مشارکت و فعالیت‌های گروه‌های داوطلب و مؤسسات غیردولتی، سازمان بهزیستی تشکیل می‌شود.

اصل ۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات و برنامه ریزی های مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد.

اصل ۲۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

بر اساس این اصل دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور ایجاد زمینه‌های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او، حمایت مادران، به خصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند، و حمایت از کودکان بی سرپرست، ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده، ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی سرپرست و اعطای قیمومت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی را اجرا کند.

اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کارافتادگی، بی سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی. دولت مکلّف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تأمین کند.

بخشی از قوانین ناظر بر سازمان بهزیستی

مطابق با کتاب مجموعه قوانین سازمان بهزیستی که در سال ۱۳۹۸ اولین چاپ آن انجام شده است، دسته بندی زیر را می‌توان ارائه کرد:

از جمله این قوانین مرتبط دیگر می‌توان به قوانین برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران شامل برنامه سوم، اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم، برنامه پنج ساله ششم اشاره کرد.

همچنین سیاست‌های کلی نظام شامل موادی از ابلاغیه‌های مقام معظم رهبری، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، سیاست‌های کلی سلامت، سیاست‌های کلی مبارزه با مواد مخدر و سیاست‌های کلی جمعیت از جمله قوانین دیگر است.

در زمینه قوانین معتبر مصوب مجلس شورای اسلامی می‌توان به موادی از قانون الحاق دو تبصره به قانون عضویت دولت جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌ها و مجامع بین المللی، قانون اجازه الحاق ایران به کنوانسیون حقوق کودک، قانون تصویب کنوانسیون ممنوعیت و اقدام فوری برای محو بدترین اشکال کار کودک، کنوانسیون چارچوب سازمان بهداشت جهانی در مورد کنترل دخانیات، پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در خصوص فروش، فحشاء و هرزه نگاری کودکان، قانون تصویب کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت اشاره کرد.

قوانین عادی که ناظر بر سازمان بهزیستی است شامل برخی موارد مانند قانون انتزاع بنیاد شهید از سازمان بهزیستی، قانون تغییر نام وزارت بهداری و بهزیستی به وزارت بهداری، قانون برقراری حقوق وظیفه و مستمری برای محافظین و رانندگانی که به درجه رفیع شهادت نائل می‌شوند، قانون راجع به خدمت نیمه وقت بانوان، قانون تشکیل سازمان آموزش و پرورش استثنایی، قانون ادغام واحدهای تربیتی شهرداری‌های سراسر کشور در سازمان بهزیستی، قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، قانون افزایش پوشش توانبخشی و حمایتی معلولان و زنان سرپرست خانوار، قانون کاهش ساعات کار بانوان شاغل دارای شرایط خاص است.

مصوّبات معتبر هیأت وزیران نیز از جمله قوانین دیگر است که می‌توان به موارد آئین نامه اجرایی پرداخت حق صعوبت شغل، انتقال خانه‌های فرهنگ روستایی از وزارت کشاورزی به سازمان بهزیستی، انتقال ۹ سازمان بهداشتی به وزارت بهداری و بهزیستی، قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و مشاغل سخت و زیان آور، آئین نامه اجرایی چگونگی تشخیص نیاز مددجویان و مصرف اعتبار برنامه کارآموزی و بازپروری اجتماعی، آئین نامه اجرایی قانون تأمین زنان و کودکان بی سرپرست، آئین نامه تشکیل شورای اجتماعی کشور، آئین نامه اجرایی ماده ۱۳ قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، آئین نامه چتر ایمنی رفاه اجتماعی، آئین نامه ساماندهی کودکان خیابانی، تصویب نامه در خصوص تعیین میزان کمک هزینه یارانه پرداختی سازمان بهزیستی کشور، تصویب نامه در خصوص تأمین مسکن گروه‌های کم درآمد در دو قالب مسکن اجتماعی و مسکن حمایتی با مسئولیت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی اشاره کرد.

بخش دیگری از قوانین شامل مصوبات قوه قضائیه است که شامل برخی موارد از جمله آئین نامه اجرایی مددکاری اجتماعی، ابلاغ نامه سازمان بهزیستی کشور در مورد اعزام مجرمین روانی به بیمارستان‌های روانی، ابلاغ نامه رئیس سازمان بهزیستی کشور در مورد اجرای طرح اصلاح ذات البین و حمایت از خانواده‌های آشفته و متقاضی طلاق، ابلاغ نامه رئیس سازمان بهزیستی در مورد تحویل دختران و زنان آسیب دیده یا در معرض آسیب به مراکز بهزیستی، معرفی افراد آسیب دیده اجتماعی یا در معرض آسیب به مراکز بهزیستی، آئین نامه مراقبت بعد از خروج معتادان است.

آیا بهزیستی توانسته است از تمامی توان خود استفاده کند

سازمان بهزیستی از آن دست سازمان‌ها و نهادهایی است که از حیث داشتن قوانین و مقررات می‌توان گفت در صدر دیگر سازمان‌های دولتی قرار دارد اما به نظر می‌رسد در همه سال‌های فعالیت خود نتوانسته از این پتانسیل استفاده لازم را برده و مأموریت‌های خود را به طور کامل به انجام برساند.

هر چند برخی بر این باورند این عدم موفقیت بخشی ناشی از تعدد قوانین موضوعه و بخشی هم به دلیل نبود متولی واحد و دستگاه‌های هم عرض بوده و همه تقصیر متوجه سازمان بهزیستی نیست. به نظر می‌رسد رسیدن بهزیستی به جایگاه مطلوب و مورد انتظار آن عزم همه جانبه را می‌طلبد و در عین حال شاید نسخه تشکیل نهادی واحد در امر خدمت رسانی به همه جامعه هدف بهزیستی می‌تواند مثمر ثمر باشد.

منبع : مهر