مناسب‌سازی موزه‌ها و تأسیسات گردشگری برای توان‌یابان

موزه به‌عنوان یک نهاد فرهنگی‌ اجتماعی، عامل توسعه پایدار در جامعه است. مردم به‌عنوان مالکان و بهره‌برداران اصلی موزه‌ها، نقش حیاتی و غیرقابل‌انکاری در پویایی و توسعه پایدار موزه‌ها دارند که این امر خود منجر به رشد و توسعه پایدار اجتماعی خواهد شد.

همان‌طور که در بند سه و چهار اساسنامه شورای بین‌المللی موزه‌ آمده است، موزه مؤسسه‌ای‌ است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در راستای خدمت به جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند.

هدف موزه‌ها، تحقیق درباره آثار و شواهد به‌جای‌مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاشتن آن‌ها به‌منظور بررسی و بهره معنوی است.

در نگرش جدید، موزه‌ها مکانی برای استفاده عموم در نظر گرفته می‌شود، نه مکانی تنها برای ذخیره آثار و اشیای فرهنگی‌تاریخی، به‌عبارت‌دیگر موزه‌ها مخاطب‌محور بوده و دوران شیء‌محوری به پایان رسیده است. در این میان حضور تمامی اقشار جامعه از جمله توان‌یابان در موزه‌ها، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. در واقع همه مخاطبان با هر توانمندی و شرایط جسمی و روانی، هر سن و پیشینه آموزشی می‌بایست قادر به استفاده و بهره‌مندی از موزه‌ها باشند.

در این چارچوب برای توسعه صنعت گردشگری و زمینه‌سازی گسترش گردشگری داخلی و خارجی برای تمامی آحاد جامعه و مخاطبان خارجی به‌ویژه افراد کم‌توان و توان‌یاب، فراهم کردن دسترسی آسان برای آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌همین دلیل اداره‌کل موزه‌ها هر سال با توجه به میزان تخصیص اعتبارات عمرانی در قالب ردیف‌های عمرانی مرتبط (ردیف عمرانی احداث، تکمیل، تجهیز و مرمت موزه‌ها) اعتباراتی را برای موزه‌های استانی در نظر می‌گیرد که ارتقای سطح کیفی و استانداردسازی موزه‌ها برای استفاده توان‌یابان از اهم برنامه‌های این ردیف است.

بسیاری از مکان‌های تاریخی و گردشگری برای افراد توان‌یاب امکاناتی ندارد و افراد نمی‌توانند از این مکان‌ها دیدن کنند.

هر چند اداره کل موزه‌ها به‌منظور استانداردسازی و ارتقای سطح کیفی موزه‌ها و کاخ‌موزه‌ها اقداماتی را برای سهولت دسترسی توان‌یابان در برخی از موزه‌ها مانند موزه فرش و موزه ملی ایران انجام داده است.

در سال ۹۴ موزه فرش تهران به‌عنوان موزه پایلوت برای دسترسی معلولان مناسب‌سازی شده است و تمامی رمپ‌های مجموعه با شیب پنج تا هفت درصد برای عبور ویلچر و ورودی موزه (وجود امکانات برای استفاده افراد کم‌توان و توان‌یاب) اصلاح شده است. همچنین طراحی و اجرای کف‌پوش‌های استاندارد برای توان‌یابان از ابتدای ورود به محوطه موزه تا ساختمان موزه انجام شده است.

در سال ۹۶ نیز موزه دوران اسلامی موزه ملی ایران اقدام به مناسب‌سازی در بخش ورودی موزه و تعبیه رمپ و آسانسور کرده است. همچنین موزه ایران باستان در دی‌ماه 98 به بالابر ویلچر مجهز شده و اکنون به بهره‌برداری رسیده است.

از دیگر امکاناتی که به تازگی موزه ملی ایران برای افراد ناتوان و کم‌توان در نظر گرفته استفاده از شیوه‌های نوین معرفی آثار تاریخی برای افراد ناتوان و کم‌توان از جمله مشابه‌سازی برخی آثار از جنس گچ و پلی‌استر به‌منظور ایجاد امکان لمس و تجهیز موزه به صفحه کلید بریل و صوتی و مانیتور معمولی ویژه نرم‌افزار بریل است.

در موزه‌های تازه تأسیس نیز به دلیل امکان بررسی کارشناسی طرح‌ها و زیرساخت‌های موزه قبل از ساخت، تمامی زیرساخت‌ها و تجهیزات مورد نیاز سالمندان، افراد کم‌توان و توان‌یاب اعم از رمپ با شیب استاندارد، آسانسورها با ابعاد استاندارد، سرویس بهداشتی استاندارد، چیدمان و موزه آرایی مرتبط با موضوع موزه در راستای استفاده آن‌ها لحاظ می‌شود.

برای مثال موزه بزرگ خراسان با ایجاد رمپ با نرده‌های استاندارد، استانداردسازی آسانسور و سرویس بهداشتی برای استفاده افراد کم‌توان و توان‌یاب و موزه خلیج‌فارس با معرفی آثار به روش برجسته برای نابینایان از جمله موزه‌هایی هستند که در هنگام ساخت برای توان‌یابان مناسب‌سازی شده است.

اما متأسفانه در حال حاضر قطار و اتوبوسی ویژه افراد دارای معلولیت وجود ندارد تا بتوانند به سفر بروند و اقامتگاه‌ها و هتل‌ها نیز مناسب این افراد نیست.

افراد کم‌توان خواهان امکان سفر مستقل، تسهیلات قابل دسترس و همراهی پرسنل آموزش‌دیده هستند.  بیش‌تر این افراد تاکید دارند که مدیریت مقاصد گردشگری، حمل و نقل و ایستگاه‌ها مهم است و خواستار فراهم کردن شرایط مناسب در این اماکن هستند، زیرا تفرج را در حکم درمان برای توان‌یابان می‌دانند.

هفت ماه پیش بود که با تاکید وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تورهای گردشگری بازدید از موزه‌ها برای افراد کم‌توان و توان‌یاب در کاخ سعدآباد و موزه ملی ایران راه‌اندازی شد. مهندس ضرغامی 26 دی‌ماه 1400 به همراه علی‌اصغر شالبافیان معاون گردشگری با حضور در موزه ملی، درباره مشکلات توان‌یابان در بازدید از تاسیسات گردشگری و اماکن تاریخی با آن‌ها گفت‌وگو و تأکید کرد: «هر کدام از ایرانیان حق دارند با هویت خود و میراث ارزشمندی که متعلق به همه دنیاست، به لحاظ تمدنی و ملی آشنا شوند. بخشی از هموطنان ما دچار معلولیت هستند و ما نسبت به آن‌ها یک وظیفه ملی و انسانی داریم که آن‌ها را در جریان تمدن و گذشته خودشان قرار دهیم.»

همچنین یکی از مواردی که وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تأکید کرده بود تلاش برای آماده‌سازی زیرساخت‌ها به‌منظور بازدید افراد کم‌توان و توان‌یاب از موزه‌های کشور است، هر چند این آماده‌سازی در دهه‌های گذشته مورد غفلت واقع شده بود.

در دولت سیزدهم یکی از مواردی که مورد تأکید قرار گرفته است، رفع مشکلات افراد کم‌توان و توان‌یاب و امکان فراهم کردن شرایط حضور آن‌ها برای بازدید از تأسیسات گردشگری و اماکن تاریخی است. به همین‌ منظور طی چند ماهه گذشته در معاونت گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی میز گردشگری دسترس‌پذیر برای سالمندان و افراد توان‌یاب با هدایت و تسهیل‌گری بخش دولتی و مسئولیت اجرایی انجمن‌ها و بخش‌های غیردولتی تشکیل شده است. همچنین برای تحقق این موضوع کارگروه‌های گردشگری دسترس‌پذیر با موضوعات مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری، آموزش، تحقیق و توسعه، تأسیسات و زیرساخت‌های گردشگری، قوانین و مقررات مرتبط گردشگری، پاراتورهای گردشگری و رویدادها و جشنواره‌ها تشکیل شده است.

از زمان تشکیل میز گردشگری دسترس‌پذیر در معاونت گردشگری تاکنون دو نشست هم‌اندیشی میز گردشگری دسترس‌پذیر‌(سالمندان و افراد توان‌یاب) برگزار شده است و موضوعاتی مانند احصای برنامه‌های در دست اقدام و تلاش و برنامه‌ریزی به منظور تقویت و اجرایی کردن آن‌ها، لزوم شناسایی و مناسب‌سازی محورهای گردشگری، ترغیب سرمایه­گذاران و تاسیسات گردشگری به مناسب‌سازی اماکن و خدمات گردشگری برای استفاده معلولان و سالمندان، حضور و مشارکت فعال انجمن‌ها و فعالان حوزه معلولان و سالمندان در نمایشگاه بین‌المللی تهران با ارائه مشوق‌های لازم، پیشنهاد تجهیز و مناسب‌سازی سرویس‌های بهداشتی ویژه افراد کم‌توان و توان‌یاب در مسیرها و مقاصد گردشگری بصورت پایلوت و آموزش راهنمایان گردشگری ویژه گردشگری معلولان و سالمندان تأکید شد.

بر اساس ماده 2 قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب 20/12/1396 مجلس شورای اسلامی، تمامی وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی، معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل کنند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آن‌ها برای افراد دارای معلولیت همچون سایر افراد فراهم شود.

با این وجود هنوز راه زیادی برای مناسب‌سازی و آماده‌سازی زیرساخت‌ها در تمامی اماکن، محیط‌های شهری و حمل‌ونقل در سطح کشور برای سالمندان، افراد کم‌توان و توان‌یاب باقی مانده است و برای تحقق این موضوع باید تمامی دستگاه‌ها و نهادها در این راستا گام‌های اجرایی بردارند.

منبع : فارس