به بهانه 23 مهرماه روز جهانی عصای سفید

بررسی وضعیت افراد نابینا در ایران و جهان

مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد، روز جهانی نابینایان را گرامی می دارد.

طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت امروزه حدود 135 میلیون نابینا در جهان وجود دارد که 90 درصد آن در کشورهای در حال توسعه است. آمارها حاکی از آن است که حدود 115 تا 120 هزار نابینا در کشور وجود دارد که از این میان 550 هزار نفر نیز دچار کم بینایی و نابینایی هستند.

به گزارش خبرنگار مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد، ایران در این میان در جرگه 16 کشور اول از نظر جمعیت نابینایان است.

سوالی که در این میان مطرح می شود، میزان شناخت و توجه ما در ارتباط با این گروه است. در جهان متمدن امروزه و پر رنگ شدن اصول دموکراتیک و حقوق بشری، اصل بر این گذاشته شده است که همگان با هم برابرند؛ یعنی فارغ از رنگ یا نژاد یا معلولیت، همگان باید مساوی و برابر باشند و به این برابری احترام بگذارند.

چرا برخی خانواده ها فرزند نابینای خود را ناتوان انگاشته و مدام به او تلقین می کنند که او نمی تواند کاری از پیش ببرد. یکی از مهمترین عوامل فرهنگ لغات منفی و قالب های متعصبانه هسته بزرگتر یعنی جامعه است.

تمامی ما در خانواده به دنیا آمده، رشد می کنیم و شخصیت می گیریم. هیچ خانواده ای نیست که تمایل داشته باشد فرزند معلول داشته باشد. تا اینجای کار قابل فهم است اما هنگامی که یک خانواده دارای فرزند معلول می شود دچار نوعی سرخوردگی شده و حتی گاهی تصور می شود که این معلولیت احتمالا نتیجه کار زشتی است که در برابر خداوند انجام داده اند. در این میان، گروه دیگر تلاش می کنند فرزند خود را به عنوان شخص ناتوان در گوشه خانه نگه دارند.

رسانه ها خود در تقویت تلقینات منفی نسبت به نابینایان و دیگر افراد دارای معلولیت گوی سبقت را ربوده اند. بارها و بارها در رسانه ها خوانده ام که یک فرد را که متوجه موضوع نشده، کور و کر خطاب کرده اند یا وقتی می خواهیم کسی را به تلاش واداریم می گوییم چلاق یا کور که نیستی؛ حال اینکه باید گفت نابینایی یک تفاوت است و تمامی تفاوت ها می توانند خوب و بد باشند. این افراد هستند که با توجه به ویژگی های اخلاقی و اجتماعی آن را رنگ سیاه یا سپید و سبز و غیره می زنند. برخی قالب های ذهنی متاسفانه همواره مانع راه نه تنها نابینایان بلکه همه افراد جامعه شده است.

وقتی کودک نابینا رشد می کند و به سن مدرسه می رسد همه می گویند چگونه می تواند دوش به دوش دیگران پیش برود؟ علت به وجود آمدن مدرسه نابینایان نیز شاید همین بود، تصور می شده افراد دارای معلولیت نمی توانند در کنار دیگر دوستان خود - که ممکن است آنها نیز بیماری هایی داشته باشند - به پیش بروند. باید شرایط را برای آنها تغییر داده و راه را برای آنها ساده تر کنیم.

هنگامی که صحبت از تحصیل می شود صرفا این را به ذهن متبادر می کند که یک نفر باید برای آنان کتاب هایشان را ضبط کند یا اینکه از خط مخصوص نابینایان - بریل - استفاده کنند اما واقعا ما و مسئولان باور نداریم که با استفاده از رایانه و اینترنت، نابینایان خیلی بهتر می توانند به تحصیل خود ادامه دهند.

تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی می تواند ضعف بینایی آنها را تا حدودی کاهش دهد. یونسکو در این زمینه مصوبات متعددی داشته است. با این حال دیده می شود که دانشگاه ها و مدارس تنها منشی در اختیار نابینایان قرار می دهند که این افراد کار خود را تکلیف نمی دانند بلکه تصور می کنند که به نابینایان لطف می کنند.

امروزه بیشتر دانشگاه ها کتابخانه های خود را به صورت دیجیتالی درآورده اند که این خود بسیار برای نابینایان مطلوب است به شرط اینکه در کنار نسخه های PDF، نسخه WORD آن را نیز بر روی سایت قرار دهند اما نگارنده در برخورد با کتابخانه ها به طور مداوم این نکته را شنیده است که مگر ما چند نفر نابینا داریم که برایشان هزینه شود.

اینها صحبت هایی است که شاید شما نیز بسیار شنیده باشید. بسیاری از افراد تصور می کنند چون برای افراد دیگر مثلا این امکانات وجود ندارد، به طریق اولی برای نابینا هم نباید وجود داشته باشد. این در حالی است که نابینایان با وجود تمام مشکلات اعم از فرهنگی و نبود منابع مناسب به دانشگاه می رسند.

برخی معتقدند ریشه همه مشکلات افراد دارای اختلال بینایی عدم مناسب سازی محیط پیرامون است. لازم به یادآوری است که منظور از مناسب سازی صرفا برداشتن موانع محیطی نیست بلکه حذف کردن هر آنچه در محیط مانع دسترسی می شود؛ از جمله عابربانک ها با گویا ساختن خودپردازها نیاز  نابینایان به دیگران را می توانند کم کنند.

در کشورهای توسعه یافته اقدامات بسیاری در زمینه مناسب سازی صورت گرفته؛ تاکسی های مجهز به امکانات لازم با رنگ ها و اپراتورهای مخصوص و طراحی سایت های معین برای راهنمایی هر چه بهتر افراد دارای معلولیت که با توجه به نوع معلولیت خود چگونه می توانند از امکانات حمل و نقل عمومی استفاده کنند، از جمله اقدامات بسیار رایج در کشورهای توسعه یافته است.

چند سال قبل فرودگاه شیکاگو در آمریکا به دلیل اینکه در برخی قسمت های فرودگاه از راهنماهای بریل و اشاره برای افراد معلول استفاده نکرده بود مجبور به تحمل جزای نقدی از سوی دادگاه های مربوطه شد. حال آنکه سیستم حمل و نقل عمومی در ایران به هیچ وجه مناسب سازی نشده است. 

به طور مثال در مترو پاریس بخشی جدا برای ورود کالسکه و ویلچر در نظر گرفته شده است و برای نابینایان از سگ های راهنما استفاده می شود که آنها را به خوبی به مسیر واگن ها هدایت می کند یا اینکه می توانند وسیله ای بسیار کوچک و ارزان را خریداری کنند که به آنها بعد از مشخص کردن مسیر، دقیقا می گوید از چه ایستگاهی و چگونه باید استفاده کنند.

مشکلات فراروی افراد معلول، لزوما ناشی از شرایط جسمی و ذهنی آنها نیست بلکه در اکثر موارد این طرز تلقی غلط جامعه و سیاستگذار است که این افراد را از صحنه کار و فعالیت دور نگه می دارد.

متاسفانه به رغم وجود قوانین متعدد برای اشتغال نابینایان هنوز اکثر قریب به اتفاق آنان بیکار هستند که این خود نشان دهنده عدم کارایی قوانین است. شاید هم با وجود فرهنگ تبعیض آمیز، این علت را تقویت کند.

باید به این نکته مهم اشاره شود که  آمارهای رسمی، نرخ بیکاری نابینایان را 40 درصد اعلام کرده است.

نابینایی که با وجود تمام گرفتاری های موجود تحصیلات تکمیلی خود را به اتمام می رسانند در جستجوی کار با موانع زیادی روبرو خواهند شد. بارها پیش آمده که در فرصت های استخدامی، رزومه یک شخص نابینا تایید شده اما بعد از اینکه متوجه نابینایی شخص شده اند، از استخدام او سرباز زده اند.

در نهایت، با توجه به اینکه برای رفع هر مشکل ابتدا باید آن را به خوبی شناخت. علل به وجود آمدن آن را بررسی و شرایط تخفیف و تشدید آن را نیز واکاوی کرد؛ آن گاه است که راهکار نمایان می شود، در مورد نابینایان و رفع مشکلات آنان نیز باید در ابتدا به فرهنگ سازی و اطلاع رسانی دست زد و باید به خانواده ها آموخت که در چه شرایطی ممکن است فرزند آنها دچار نابینایی شود؟ و در صورت بروز آن باید چگونه با فرزند خود برخورد کنند. بعد رسانه ها هستند که می توانند چراغ را در دست گرفته و جامعه را نسبت به این مسئله آگاه سازند.

مولود مولوی