آذربایجان شرقی دانش آموزان خاص و استثنایی در ایام شیوع کرونا از بخش نرم افزاری برنامه شاد و مشکل عدم دسترسی به تلفن همراه گرفته تا وجود والدین کم سواد، کم توان و معلولی که نمی‌توانند فرزند خود را در یادگیری همراهی کنند، در دریافت آموزش‌های مجازی با مشکلات بسیاری روبه رو هستند.
دانش آموزان استثنایی، همانند سایر دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۱۳۹۹_۱۴۰۰، بر اساس تدابیر و محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا، به صورت مجازی، آموزش‌های لازم را فرامی‌گیرند، اما در این میان، محدودیت‌ها و مشکلات موجود، آموزش این گروه از دانش‌آموزان را با چالش‌هایی مواجه کرده است.
این قشر خاص از دانش آموزان، معمولا به هفت گروه آموزشی آسیب دیده شنوایی، آسیب دیده بینایی، معلول جسمی_حرکتی، کم توان ذهنی، اختلال رفتاری_هیجانی و طیف اوتیسم، چند معلولیتی و دارای مشکلات ویژه یادگیری تقسیم می‌شوند. هر یک از این گروه‌ها باید از شیوه‌ی تدریس و یادگیری متفاوتی، هم نسبت به گروه‌های دیگر و هم نسبت به دانش آموزان عادی برخوردار شوند.
آموزش مجازی رسمی کشور که از طریق اپلیکیشن شاد دنبال می‌شود، در مرحله اول، نواقص بسیاری از جمله سرعت پایین و عدم آپلود فایل‌ها را داشت و هنوز هم این مشکلات به طور کامل حل نشده است.
نحوه تدریس در برنامه شاد به گونه‌ای است که، معلم صرفا یکبار فایل مطلب درسی را در گروه کلاسی شاد ارائه می‌دهد و دانش آموزان عادی توان دریافت و فراگیری مطلب را دارند، اما ضروری است که دانش آموزان استثنایی و خاص، به طور جداگانه و خصوصی در فضای مجازی، آموزش‌های لازم را دریافت کرده و معلم نیز باید شیوه‌ی تدریس خود را برای هر دانش آموز تغییر دهد، چرا که هر یک از دانش آموزان استثنایی با توجه به مشکلات خود، شرایط متفاوتی برای درک و دریافت مطالب دارند.
برخی از دانش آموزانی که هیچگونه شرایطی برای دریافت مطالب در فضای مجازی ندارند، گاه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی به همراه والدین خود در مدرسه حضور می‌یابند و ساعتی را به فرا گیری درس می‌گذرانند.
الیسا، دانش آموز نوگل مدرسه استثنایی دخترانه آسیب دیده شنوایی باغچه بان دو تبریز، مشکل شنوایی دارد و مادرش نیز قدرت تکلم و شنوایی خود را از دست داده است. این دختر خوش قلب، در دریافت مفاهیم و مسائل گفتاری، گاه به مشکل بر می‌خورد اما او در صورت لزوم و با مساعدت معلم و رعایت پروتکل‌های بهداشتی به همراه مادر به مدرسه می‌آید تا درس یاد بگیرد.
لیلا گلابی، معلم این دانش آموز، به ایسنا می‌گوید: ۲۹ سال است که به تدریس مقطع ابتدایی و آمادگی کودکان ناشنوا مشغول هستم و تدریس برای کلاس و هر یک از دانش آموزانم لذت می‌برم.
برخی از والدین، سواد استفاده از فضای مجازی را ندارند
او در خصوص مشکلات آموزش مجازی برای دانش آموزان استثنایی، می‌گوید: همه دانش آموزان به تلفن همراه هوشمند، دسترسی ندارند، اگر هم به یاری خیران، صاحب گوشی شوند، باز هم والدینی خواهند بود که سواد استفاده از فضای مجازی را نداشته باشند.
او با بیان این‌که در کلاس‌های حضوری بهتر می‌شد، مفاهیم را به این دانش آموزان انتقال داد، می‌افزاید: در مدارس عادی، با وجود این‌که دانش آموزان ضعیف تا زرنگ وجود دارند، معلم به یک روش، درس را توضیح می‌دهد و تدریس می‌کند، اما در کلاس ویژه دانش‌آموزان استثنایی، ممکن است دانش آموزان درصد شنوایی، توانایی ذهنی و ... متفاوتی داشته باشند که در این صورت باید با هر کدام از این دانش آموزان، به صورت جداگانه کار کرد.
گلابی ادامه می‌دهد: دانش آموزی دارم که از سمعک استفاده می‌کند، یکی از دانش آموزانم هم ناشنوای مطلق است و دیگری کاشت حلزون انجام داده است؛ دانش آموزی که کاشت حلزون انجام داده، باید درک کند که من چه می‌گویم، اما ناتوان بوده و باید مثل ناشنوای مطلق درس یاد بگیرد.
او با عشق از دانش آموزانش یاد می‌کند و توصیف می‌کند: هر یک از دانش آموزان مدارس استثنایی، متفاوت از هم و رنگ مخصوص خود را دارند و هر رنگی، ویژگی‌های مختص به خود را دارد که در مجموع به یک رنگین کمان مبدل می‌شوند.
او با اشاره به سختی‌های تدریس برای دانش آموزان استثنایی در شرایط کرونایی، می‌افزاید: اکنون آموزش‌ها به صورت مجازی و از طریق اپلیکیشن شاد، انجام می‌گیرد اما برخی مواقع به دلیل مشکلات نرم افزاری و سرعت پایین آپلود فایل، ناچار به استفاده از پیام رسان‌های دیگر می‌شویم.
این معلم ادامه می‌دهد: محتوای درسی را باید خود معلم تهیه کند، وقت بگذارد و از زندگی خود بزند، تا بتواند محتوای درسی مخصوص به هر دانش آموز را آماده کند؛ به خصوص برای دانش آموزان ناشنوا، باید فیلم تهیه شود تا بتوانند لب خوانی کنند.
این معلم مهربان، با بیان این‌که روش تدریس در مدارس استثنایی، تعریف شده نیست، می‌گوید: در آموزش مجازی، دو برابر وقت کلاس حضوری را صرف می‌کنیم و حتی در برخی مواقع، روزهای تعطیل نیز برای رفع اشکالات و رسیدگی به تکالیف دانش آموزان، تدریس انجام می‌گیرد.
او در خاتمه متذکر می‌شود: از شاگردانم راضی هستم، اما والدین چندان همکاری خوبی ندارند، به خصوص اگر والدین ناشنوا باشند، کار معلم خیلی سخت‌تر می‌شود.
مشکل تدریس و یادگیری دانش آموزان نابینا از زبان یک معلم نابینا
مهدی رفعتی نیز یک معلم نابینا با شرایط خاص است که به مدت ۲۰ سال به تدریس مشغول بوده و برای دانش آموزان نابینا و دارای مشکلات جسمی_حرکتی، تدریس می‌کند.
او در خصوص مشکلات دانش آموزان استثنایی در آموزش مجازی، می‌گوید: اکنون با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستیم که ناشی از نادیده انگاری حقوق معلولان و به خصوص نابینایان است؛ یکی از حقوق اساسی افراد دارای معلولیت، حق دسترس پذیری بوده که در قانون حمایت از معلولان کشور نیز اشاره شده است.
دانش آموزان معلول، حق دسترسی به آموزش مجازی را دارند
او می‌افزاید: بر اساس قانون، افراد دارای معلولیت می‌توانند مانند سایر افراد جامعه، از تمامی امکانات و محیط‌های مجازی و حضوری بهره ببرند، اما متاسفانه به خاطر تعجیل در برخی امورات و یا عدم نگاه وسیع به استفاده از نرم افزارها و شبکه‌های مجازی بومی، افراد دارای معلولیت به خصوص مشکل بینایی با مشکلاتی مواجه می‌شوند.
شاد، مناسب دانش آموزان نابینا نیست
رفعتی با بیان این‌که فضای مجازی برای آموزش نابینایان مناسب نیست، ادامه می‌دهد: برنامه شاد با نهایت بی‌انصافی برای نابینایان طراحی شده است و یک فرد نابینا نمی‌تواند هیج بهره‌ای از آن ببرد؛ با وجود این‌که ۹ ماه از شیوع کرونا می‌گذرد اما تاکنون هیچگونه قدم اساسی برای دسترس پذیری برنامه شاد برای نابینایان انجام نشده است.
او که خود دارای مشکل بینایی است و نمی‌تواند برای تدریس از شاد استفاده کند، اظهار می‌کند که تا زمان مناسب سازی این برنامه، مجبور به استفاده از سایر پیام رسان‌ها است.
او می‌افزاید: انتقاد از موضوع عدم مناسب سازی برنامه شاد، به مراجع دولتی و وزارت رسیده است، اما در راستای این‌که هنوز در استفاده از فضای شاد برای افراد دیگر مشکل وجود دارد، فعلا نوبت به مناسب سازی برای نابینایان نرسیده است.
مشکل عدم وجود کتاب بریل کافی و اشکالات چاپی بالای این نوع کتاب‌ها
به گفته‌ی این معلم، عدم وجود کتاب‌های بریل به میزان کافی، یکی از مشکلات دیگر نابینایان برای یادگیری است. حتی اشکالات و مطالب غلط چاپی در کتاب‌های چاپ شده به خط بریل نیز نسبت به سایر کتاب‌ها زیاد است و در تولید کتاب‌های صوتی هم مشکل وجود دارد.
او می‌گوید: با وجود مشکلات اساسی در یادگیری نابینایان اما این قشر، فرهیخته‌ترین قشر معلولان هستند و به درجات بالای علمی می‌رسند؛ اما کوتاهی که در آموزش این افراد انجام می‌گیرد، حتما در زندگی علمی آینده این قشر تاثیر می‌گذارد.
او در خصوص محتواسازی برای معلولان نیز اظهار می‌کند: نابینایان می‌توانند برخی محتواهای درسی که دانش آموزان عادی استفاده می‌کنند را مورد استفاده قرار دهند، اما چندان هم کارساز نیست.
رفعتی، متذکر می‌شود: تشویق صرف افراد دارای معلولیت به کسب علم و تحصیل باعث کاهش رغبت برای تحصیل می‌شود، در واقع باید در کنار درس، نیازهای مهارتی نیز بیشتر مدنظر قرار گیرد؛ مثلا می‌توان در کنار دروس علمی، کلاس‌های موسیقی برگزار کرد تا یک محیط لطیف برا دانش آموزان ایجاد شده و اشتیاق به تحصیل افزایش یابد.
تنها راه اشتغال نابینایان، تحصیل علم است
او در خصوص اهمیت تحصیل افراد دارای معلولیت، می‌گوید: یک فرد عادی می‌تواند در هر حالتی به درآمد برسد و شغلی داشته باشد، اما برای یک فرد معلول، فضای بسته‌ای از لحاظ مقبولیت اجتماعی وجود دارد و این قشر فقط می‌توانند، قابلیت خود را از راه کسب مدارج عالی تحصیلی نشان داده و درآمدی کسب کند.
خانواده‌ها و به خصوص مادران دلسوز، در این روزهای کرونایی مسئولیت تدریس و یادگیری فرزندان خود را هم برعهده گرفته‌اند و پا به پای فرزندان، درس می‌خوانند تا آن‌ها را در دریافت علم و دانش تشویق کنند. اما والدین دانش آموزان استثنایی باید زحمتی چند برابر را متحمل شوند و حتی برخی به جهت داشتن معلولیت از کمک به فرزند خود ناتوان هستند.
دانش آموزان نابینای متوسطه دوم، کتاب ندارند
مادر یکی از دانش آموزان استثنایی مدرسه مردانی آذر تبریز نیز در این رابطه به ایسنا می‌گوید: پسر من نابینای کامل و کم توان ذهنی است که اکنون در مقطع متوسطه دوم پیش حرفه‌ای درس می‌خواند، ولی کتاب ندارد.
او می‌افزاید: معلم ابتدا، عکس کتاب را برای من می‌فرستد، من روخوانی می‌کنم و فرزندم با خط بریل مطالب را می‌نویسد و سپس، مطالب نوشته شده را خودش می‌خواند و ضبط کرده و به معلم ارسال می‌کنیم، در حالی که قبلا خودش به تنهایی درس می‌خواند و بنده دخالتی نداشتم؛ اکنون در برخی مواقع انجام یک تکلیف سه ساعت طول می‌کشد و واقعا خسته می‌شویم.
فرزند نابینای این خانم که دانش آموز کلاس دوازدهم رشته کامپیوتر و خدمات اداری است و نیاز به کارهای عملی دارد؛ حتی سال گذشته نیز با نرم افزار ورد کار می‌کردند اما اکنون در خانه حتی یادگیری ریاضی هم برایش سخت شده است. وی، از نحوه‌ی تدریس درس ریاضی در بستر مجازی راضی نیست و می‌گوید که یادگیری درس‌های مفهومی به صورت مجازی برای دانش آموزان استثنایی سخت است و نمی‌توان با فایل صوتی معلم، ریاضی یاد گرفت.
علی اصغر نیز دیگر دانش آموز کلاس پنجم بوده و نابینای کامل است؛ او کتاب‌های خود را تهیه کرده و همراه با مادرش درس می‌خواند و تمام تلاش خود را می‌کند تا به نحوی مطالب را یاد بگیرد اما نمی‌خواهد که مادرش اذیت شود. مادر او شاغل است و اکنون در مرخصی به سر می‌برد و تمام وقت خود را به یادگیری فرزندش اختصاص داده است.
مادر وی به ایسنا می‌گوید: معلم، درس را به صورت فایل صوتی ارسال می‌کند، اول خودم درس را یاد می‌گیرم و سپس مطلب را به فرزندم انتقال می‌دهم؛ برای درس‌های حفظی، کارمان راحت است اما دروس تفهیمی را هیچ وقت نمی‌توان تنها با فایل صوتی یاد گرفت.
گاهی از صبح تا شب باید درس بخوانیم
او می‌افزاید: علی اصغر، دو ساعت در روز کلاس دارد و همراه با بنده درس می‌خواند، گاه تا شب طول می‌کشد تا مفهوم یک مطلب را یاد بگیرد.
می‌خواهم فیلسوف ریاضی شوم
محمد دیگر دانش آموز نابینا در کلاس نهم است و استعداد بالایی در درس خواندن دارد. او به ایسنا می‌گوید: سعی می‌کنم اغلب درس‌ها را خودم بخوانم، اما با این حال، مادرم در پرسش و درک دروس حفظی کمک می‌کند. ریاضی، راحت ترین درس برای من است و می‌خواهم در ریاضی پیشرفت کنم و فیلسوف ریاضی شوم.
او اضافه می‌کند: هر یک از روش‌های تدریس مجازی و حضوری یکسری معایب و مزایایی دارد، مثلا در تدریس دروس ریاضی، زبان و عربی، آموزش مجازی جواب نمی‌دهد و باید حتما با حضور معلم فرا گرفته شود ولی برای یادگیری دروس حفظی مشکلی در آموزش مجازی وجود ندارد.
محمد در خصوص مشکلات نابینایان در اپلیکیشن شاد، اظهار می‌کند: نابینایان برای استفاده از هر نرم افزار و برنامه‌ای، باید صفحه خوان داشته باشند. بزرگترین مشکل برنامه شاد این است که، قابلیت صفحه خوانی ندارد، در نتیجه امکان درس خواندن در شبکه شاد برای نابینایان وجود ندارد و مجبور هستیم تا از سایر پیام رسان‌ها استفاده کنیم.
او ادامه می‌دهد: در کلاس‌های قرآن، آواز و ... هم شرکت می‌کنم و در اوقاف فراغت، در خانه شطرنج بازی می‌کنم، اما تفریح چندانی ندارم.
مادر محمد نیز اشاره می‌کند: پسرم، قاری قرآن است و در مسابقات اسرا و مسابقات کشوری همخوانی دانش آموزان، مقام کسب کرده و در حال حفظ کل قرآن است و در زمینه هنری نیز فعالیت می‌کند.
او می‌افزاید: محمد، پس از ابتلا به یک بیماری که در هفت سالگی، دچار شده بود، مشکل بینایی پیدا کرد و پس از انجام چند عمل، نابینای مطلق نشد.
او می‌گوید: من و پدرش همواره برای درس خواندن و کسب مهارت، محمد را تشویق کردیم و او نیز تمام تلاش خود را کرده تا بدون مانع و مشکل، موفق شود.
فقط رشته انسانی و کامپیوتر در دوره متوسطه دوم ارائه می‌شود
به گفته‌ی مادر، فقط رشته‌های انسانی و کامپیوتر در دوره متوسطه دوم استثنایی ارائه می‌شود، زیرا رشته‌های ریاضی و تجربی تخصصی بوده و امکان یادگیری دانش آموزان استثنایی بسیار سخت است. در این راستا نیز یک دانش آموز استثنایی برای ادامه تحصیل در سایر رشته‌ها، باید به مدارس عادی برود. این درحالی است که محمد نیز عاشق ریاضی است و حتی دانش آموزان دیگری نیز هستند که می‌خواهند ریاضی بخوانند اما آموزش و پرورش قبول نمی‌کند.
دانش آموزان استثنایی دارای مشکلات ذهنی نیز در میان این دانش‌آموزان وجود دارند که تدریس برای این قشر بسیار سخت‌تر از سایر دانش آموزان است، اما معلمان پرتلاش، نهایت سعی خود را برای ارائه حتی یک کلمه به دانش آموز خاصی که اشتیاق درس را دارد، بکار می‌گیرند و از وقت و زمان استراحت خود کم می‌کنند تا محتواسازی کنند.
حتی در شرایطی که دانش آموز هیچگونه شانسی برای آموزش مجازی ندارد، معلم، درسنامه و مفاهیم را به صورت حضوری به دانش آموز تحویل می‌دهند.
منبع: ایسنا