معلولان کفش آهنی پاره می‌کنند اما بیکارند

سهیل معینی: سال گذشته طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی، یک هزار میلیارد تومان تسهیلات بانکی به سازمان بهزیستی و دو هزار میلیارد تومان تسهیلات به کمیته امداد امام خمینی(ره) اختصاص پیدا کرد قاسم عبدالله‌زاده: مشوق‌های سازمان بهزیستی برای کارفرمایان کمتر از دو درصد است که به صورت قانونی باید این مشوق‌ها را تا پایان بازنشستگی این معلولان پرداخت کنیم ایرج آبادی: آموزش و تغییر نگرش باید از من معلول آغاز شود و به اجتماع کشیده شود تا نگاه‌های منفی نسبت به معلولان تغییر کند، نگاه‌هایی که توانایی فرد دارای معلولیت را نمی‌شناسد و به آن باور ندارد حمیدرضا اسماعیلی: 303 مرکز حرفه آموزی در کشور وجود دارد که 12 هزار نفر دراین مراکز فعالیت می‌کنند که انواع معلولیت‌های ذهنی، جسمی – حرکتی شدید، نابینایان و کم بینایان را تحت آموزش قرار می‌دهد مهناز کاشی: از هزار میلیارد تومانی که طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی به سازمان بهزیستی تعلق گرفت فقط 33 درصد به سازمان پرداخت شد

محدثه جعفری

از کنار دکه روزنامه فروشی رد می‌شود، نگاهی به‌تصاویر و خبرهای عریض و طویل روزنامه‌ها می‌اندازد، روزنامه‌ای را بر می‌دارد، سریع به سراغ نیازمندی‌ها می‌رود، باز هم همان صفحه همیشگی، صفحه استخدام، در میان خط به خط صفحه جست و جو می‌کند، چند تلفن را یادداشت کرده سریع به سراغ تلفن می‌رود، باز مثل همیشه جواب منفی است.

اشتغال واژه‌ای است که اکثر آدم‌ها با پا گذاشتن به سنین جوانی با آن درگیر می‌شوند بیشتر افراد باید کفش آهنین به پا کرده و در این اوضاع آشفته کاری، شغلی را دست و پا کنند اما اگر فرد دچار معلولیتی هم باشد این شرایط برایش دشوارتر خواهد شد.

بیکاری یکی از چالش‌های اصلی فرا روی معلولان بویژه نابینایان و کم بینایان است این موضوع زمینه ساز میزگردی در روزنامه ایران شد تا پای صحبت‌های چند نفر از مسئولان سازمان بهزیستی، کارآفرینان دارای معلولیت و همچنین مدیران NGOهای حامی معلولان بنشینیم و چالش اشتغال افراد دارای معلولیت را واکاوی کنیم. آنچه می‌خوانید گزارشی از این نشست طولانی است.

اشتغال محور اصلی توانمندسازی معلولان

قاسم عبدالله‌زاده، قائم مقام توانمندسازی سازمان بهزیستی کشور در خصوص وضعیت اشتغال در جامعه بخصوص در میان افراد دارای معلولیت می‌گوید: «بخش عمده بیکاری میان جوانان مشکلات فرهنگی است که در جامعه وجود دارد. برای حل مشکلات اشتغال کشور باید روی فرهنگ‌سازی برنامه‌ریزی کنیم و این امر با دخالت یک دستگاه و سازمان میسر نخواهد شد بلکه همه دستگاه‌ها باید همصدا شوند. در این زمینه نقش مسئولان و سیاستگذاران باید پررنگ‌تر باشد اما متأسفانه سازمان‌ها توپ را به زمین دیگری می‌اندازند.

سازمان بهزیستی معلولیت را از بعد مادرزادی کنترل می‌کند اما بر اثر تصادفات جاده‌ای آمار معلولان افزایش یافته است و این درحالی است که با این افزایش جمعیت زیر مجموعه بهزیستی که متولی اصلی افراد‌ دارای معلولیت است، اعتبارات به این سازمان‌ها افزوده نمی‌شود.

وی ادامه می‌دهد: شهروندانی که با نقص روبه رو هستند برای دریافت وام خوداشتغالی به سازمان بهزیستی مراجعه می‌کنند اما این افراد به قدری درگیر مشکلات دیگر زندگی هستند که با دریافت وام خوداشتغالی اول زخم‌های کهنه‌تر را درمان می‌کنند و زمانی به کارآفرینی می‌رسند که فقط پرداخت اقساط برایشان باقی مانده و مقروض بانک‌ها شده‌اند. باید سیاست‌های کلی را تغییر دهیم و به جای پرداخت مستقیم وجه به معلولان ابزار را برایشان فراهم سازیم.»

سهیل معینی، مدیرعامل شبکه تشکل‌های نابینایان و کم بینایان کشور«چاوش» با اشاره به اهمیت اشتغال و اینکه اشتغال فرد معلول موجب خروج او از چرخه حمایتی بهزیستی می‌شود می‌گوید: «سال گذشته طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی، یک هزار میلیارد تومان تسهیلات بانکی به سازمان بهزیستی و دو هزار میلیارد تومان تسهیلات به کمیته امداد امام خمینی(ره) اختصاص پیدا کرد. اما از این هزارمیلیارد تومان تسهیلات که در اختیار سازمان بهزیستی قرار گرفته است چه بخشی از آن پرداخت شده است؟»

مهنازکاشی، رئیس دبیرخانه اشتغال سازمان بهزیستی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «باوجود طرح‌های زیاد در 23 بانک عامل فقط 327 میلیارد تومان اعتبار در کل کشور به سازمان بهزیستی تخصیص پیدا کرد و از هزار میلیارد تومانی که طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی به سازمان بهزیستی تعلق گرفت فقط 33 درصد به سازمان پرداخت شد.

تنها منبع تسهیلگری و ایجاد اشتغال در سطح کشورمنابع بانکی قرض‌الحسنه در نظر گرفته شده و بخشی از آن هم از منابع صندق توسعه ملی است هنگامی که منابع مالی سازمان بهزیستی به منابع بانکی برمی‌گردد طبیعتاً بخش تسهیلات پر رنگ‌تر خواهد شد. در سال های 80 تا 89 منابعی برای پرداخت تسهیلات و متناسب با فعالیت‌ها نداشتیم از سال 89 به بعد منابعی را تحت عنوان منابع مشاغل خانگی(مشاغل در قالب کسب و کارهای خرد) در نظر گرفتند و سال 91 به بعد هم در قوانین بودجه به‌صورت ثابت منابعی برای تسهیلگری اشتغال، توسط نهادهای حمایتی ایجاد شد که همان منابع قرض‌الحسنه بانکی است.

وی با ابراز تأسف از اینکه این منابع فقط روی کاغذ می‌آیند ولی اجرایی نمی‌شوند بیان می‌کند: منابعی که روی کاغذ در نظر گرفته می‌شود منابع کلانی است اما زمانی که به مرحله اجرا می‌رسیم منابع قرض‌الحسنه فقط خاص اشتغال نیست و برنامه‌های دیگری همچون ازدواج، درمان و... را نیز شامل می‌شود! سازمان بهزیستی تابع سیاست‌های شورای عالی اشتغال است و این شورا هر تصمیمی که بگیرد ما مکلف به اجرای آن هستیم. در حال حاضر مصوبات شورای عالی اشتغال در رابطه با توسعه مشاغل خرد و کوچک است، سازمان بهزیستی نمی‌تواند بحث خود اشتغالی را حذف کند.

وی می‌افزاید: مشکل جوانان جامعه کار نیست باور آنهاست! اکثر شهروندان بر این باورند که کار باید در بخش دولتی باشد و غیر از این را شغل پایدار نمی‌دانند. بیشتر پیشنهاد‌های کاری که از سوی شرکت‌های خصوصی به افراد می‌شود به دلیل بی‌اعتمادی به بخش خصوصی نمی‌پذیرند چرا که این بخش حق و حقوق افراد را مطابق با قانون کار نمی‌دهند بی‌اعتمادی به بخش خصوصی یکی از مواردی است که به بیکاری جوانان دامن می‌زند.

کاشی در خصوص نظارت بر پرداخت وام‌های خوداشتغالی به معلولان می‌گوید: کمیته اشتغال سازمان بهزیستی کل کشور ملزم به پاسخگویی به کمیسیون اجتماعی مجلس، دیوان محاسبات و وزرات کار، تعاون و رفاه اجتماعی است. اطلاعات افراد اشتغال یافته در پورتال سازمان بهزیستی طی دوسال گذشته ثبت شده است.

این اطلاعات به تفکیک نوع معلولیت و بخش خدمات دهنده درج شده و با راستی آزمایی درمی یابم چه بخشی از این تسهیلات به اشتغال پایدارمد نظر سازمان بهزیستی نزدیک شده است. وی با اشاره به تغییر فرایند سازمان بهزیستی در پرداخت وام‌های خود اشتغالی می‌افزاید: افراد متقاضی وام باید قبل از پرداخت پروسه توانمندسازی را در مجموعه‌های تحت پوشش این سازمان طی کنند تا سازمان مؤظف به تسهیلگری اشتغال برای این افراد شود.

رئیس دبیرخانه اشتغال سازمان بهزیستی در توضیح این فرایند می‌گوید: برنامه آماده‌سازی شغلی فرایند تازه ای است که در سازمان بهزیستی تدوین کردیم و برای اجرا به استان‌ها ابلاغ شد. این امر نیازمند کارشناسانی است که در این زمینه آموزش‌های مرتبط با این فرایند را ببینند. دراین فرایند ابتدا فرد متقاضی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و توانمندی‌هایش شناسایی می‌شود، بعد از اولویت‌بندی نیازهای افراد، برنامه آموزشی برایشان تدوین می‌شود که این آموزش بر اساس آموزش مهارت‌های زندگی، کسب و کار و مهارت‌های فنی و حرفه‌ای است.

با توجه به برنامه آموزشی که تیم کارشناسی سازمان بهزیستی درنظر می‌گیرد، فرد متقاضی وام خود اشتغالی را برای دریافت آموزش‌ها به مراکز معرفی می‌کنند و بعد از گذراندن کلاس‌ها مجدداً ارزیابی‌ها تکرار می‌شود و بعد از ارزیابی ثانویه، تیم کارشناسی تشخیص می‌دهد این شهروند برای کار گروهی آمادگی دارد یا فردی در مرحله آخر شخص را به کمیته اشتغال معرفی کرده تا این کمیته نسبت به کاریابی برای فرد اقدام کند. حال کسی که دارای طرح و ایده شغلی باشد و برای کار مستقل هم تشخیص داده شده قطعاً تسهیلات را دریافت می‌کند. در سال های گذشته با شفاف‌سازی مدل‌های اشتغال، تفکیک آمار افراد دارای معلولیت که مشخص می‌کند هر فرد با چه معلولیتی از چه طریقی و با چه منابعی مشغول فعالیت است و همچنین نظارت کارشناسان حوزه اشتغال سازمان بهزیستی روی کار متقاضی وام، میزان هدررفت تسهیلات را کاهش دادیم.

وی ادامه می‌دهد: باتوجه به شفاف سازی‌های صورت گرفته روی اطلاعات و تسهیلات پرداختی، هنوز هم 30 درصد تسهیلات به انحراف کشیده می‌شود.

کاشی در پاسخ به اینکه این تیم‌ها در کدام حوزه مستقر هستند می‌گوید: «این تیم در همه حوزه‌های ما مستقر است چرا که سازمان بهزیستی در زمینه کاریابی برای همه گروه‌ها خدمت‌رسانی می‌کند. بهزیستی سازمانی است که کار تسهیلگری اشتغال را برای جامعه هدفش انجام می‌دهد نه ایجاد اشتغال و باید این تفکر اشتباه را در افکار مددجویان و مسئولان تغییر دهیم. سازمان فقط براساس اشتغال حمایتی گام برمی دارد و تسهیلگری اشتغال را برای جامعه هدفش ایجاد می‌کند.

رئیس دبیرخانه اشتغال سازمان بهزیستی با اشاره به مشوق‌های حمایتی این سازمان می‌گوید: پرداخت سهم بیمه کارفرما، پرداخت سهم بیمه خویش فرمایی، یارانه ارتقای کارایی برای معلولان و تسهیلات قرض‌الحسنه از جمله مشوق‌هایی است که سازمان برای تسهیلگری اشتغال برای جامعه هدفش ارائه می‌دهد.

این مقام مسئول با بیان اینکه دراین راه معضلات و مشکلات کم نیستند عنوان می‌کند: یکی از عمده‌ترین مشکلات نبود منابع کافی بر اساس نیاز سازمان بهزیستی است. بودجه‌ای که به کمیته اشتغال سازمان تعلق می‌گیرد با توجه به زیر مجموعه عریض و طویل بهزیستی بسیار ناچیز است.

یکی از اولویت‌های ما تحقیق و پژوهش در زمینه اشتغال و توانمند‌سازی افراد دارای معلولیت است. اگر اشخاصی متقاضی تحقیق و بررسی باشند ما الگوهای توانمند‌سازی را به آنها معرفی می‌کنیم تا آسیب شناسی صورت گیرد تا دریابیم چه فعالیت‌هایی را باید ادامه دهیم و چه فعالیت‌هایی را باید متوقف کنیم.

مهم‌ترین دغدغه سازمان بهزیستی شناسایی مشاغل و محل شغل‌های خاص برای معلولان است که بر اساس آن اشتغال برای معلولان ایجاد می‌شود. با در دست داشتن یک پژوهش کامل و جامع می‌توانیم آن را به‌عنوان لایحه به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد کنیم.

وی با اشاره به مشاغل ویژه معلولان می‌گوید: «بعضی از مشاغل که در قانون جامع حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت درج شده است به‌عنوان شغل‌های ویژه این گروه مد نظر قرار گرفته است که شامل اپراتوری تلفن‌ها است اما این درحالی است که سطح تحصیلات معلولان بالا رفته و دیگر این گونه شغل‌ها جوابگوی نیاز اجتماعی و روحی آنها نیست و باید مشاغلی شناسایی شوند که در حد سواد و مرتبه فرد معلول باشد.»

در ادامه حمیدرضا اسماعیلی، کارشناس حوزه توانبخشی با اشاره به شرایط مراکز آموزش اشتغال به معلولان می‌گوید: «303 مرکز حرفه آموزی در کشور وجود دارد که 12 هزار نفر دراین مراکز فعالیت می‌کنند که انواع معلولیت‌های ذهنی، جسمی – حرکتی شدید، نابینایان و کم بینایان را تحت آموزش قرار می‌دهد.

مراکز حرفه‌ای که شامل مراکز «پیش حرفه ای» که در داخل قرار دارند و بیش از 70 درصد افراد در این بخش قرار دارند و بعد مرحله «حرفه آموزی» است که فرد را به دل کارگاه‌ها می‌بریم. سیاست امروز ما توسعه مراکز حرفه آموزی شهرستان‌های کم برخوردار است.

حوزه توانبخشی ظرفیت‌های فرد را به صورت کلی بررسی می‌کند اما ما در پروسه توانمندسازی بر اساس مدل GATB «general aptitude test battery» ظرفیت کلی فرد را می‌سنجیم و بعد به مراکز بهزیستی معرفی می‌کنیم.

وی در خصوص مراکز پشتیبانی شغلی ویژه معلولان چنین می‌گوید: سازمان بهزیستی روی مراکز پشتیبان شغل کار می‌کند که مؤسسه مجری آن غیر دولتی است همچنین افرادی را تحت عنوان Job coach (مربی کار) به کار گرفته و آموزش می‌دهند تا بتوانند سه سطح آموزش مهارت‌های زندگی، ارتباط مؤثر هنگام کار و آموزش‌های کسب و کار را به افراد دارای معلولیت یاد دهند.

منصوره پناهی، مدیر عامل یک NGO معلولان توجه به تجربیاتش در حوزه معلولان در کشورهای دیگر می‌گوید: «سوئد بهشت روی زمین برای زندگی معلولان است، استانداردها و زندگی که دارند نشان از فعالیت‌های گسترده در خصوص مشکلات معلولان دارد. در این کشورها سال‌هاست که در زمینه توانبخشی اشتغال بررسی و پژوهش کردند تا به نتایج مطلوب کنونی برسند.»

مهم‌ترین موضوع درزمینه اشتغال آموزش است چرا که اگر کارشناسان ما آموزش لازم را فرا نگیرند نمی‌دانند چه کاری درست است. در مجتمع ما 22 مربی کار داریم که از این تعداد 8 نفر کارشناس و مابقی نیروهای داوطلب این مجتمع هستند.

200 کارآموز در این مجتمع آموزش می‌بینند و از این تعداد 160 نفر هرکدام یک مربی کار دارند و از اردیبهشت ماه 95 تاکنون با همکاری شرکت‌های خصوصی 30 نفر از این افراد به اشتغال پایدار دست یافتند.

مرحله اول برای ایجاد اشتغال تغییر نگرش فرد، خانواده و کارفرماست. اگر خانواده به فرد امیدواری و روحیه ندهد بعد از مدتی فرد معلول رغبتش را برای اشتغال از دست می‌دهد. به همین دلیل باید افکار این سه گروه را تغییر دهیم همچنین جلسه‌های آموزشی هم برای رانندگان سرویس حمل و نقل ویژه معلولان گذاشتیم تا یاد بگیرند چگونه با معلولان بخورد کنند.

پناهی با اشاره به تسهیلات حمایتی سازمان بهزیستی می‌گوید: بخش حمایتی دولت مشکلی است که سد راه ما برای اشتغال افراد دارای معلولیت است. چرا که ما کارفرمایان را از تسهیلاتی که با به کار‌گیری هر فرد معلول می‌تواند دریافت کند آشنا می‌کنیم اما هنگامی که کارفرما برای دریافت این تسهیلات اقدام می‌کند سازمان بهزیستی می‌گوید:«بودجه نداریم» و... کارفرما نیز دلسرد می‌شود.»

عبدالله‌زاده، قائم مقام توانمندسازی سازمان بهزیستی کشور در پاسخ به این گونه خلأها می‌گوید: «مشوق‌های سازمان بهزیستی برای کارفرمایان کمتر از دو درصد است که به صورت قانونی باید این مشوق‌ها را تا پایان بازنشستگی این معلولان پرداخت کنیم اما منابع ما به گونه‌ای است که بیشتر از پنج سال نمی‌توانیم این مشوق‌ها را به کارفرمایان ارائه کنیم.

در بحث منابع قرض‌الحسنه هم باید گفت: بانک مرکزی سازمان را محدود کرده است و کل پول بهزیستی زیر 30 میلیارد تومان است و بالغ بر 24 هزار نفر از سازمان تسهیلات خویش فرما یا کارفرما طلب می‌کنند که با این بودجه اندک نمی‌توانیم به همه نیازها پاسخ دهیم.

وی می‌افزاید: این درحالی است که سال گذشته با وجود این بودجه اندک برای 25 هزارنفر از افراد معلول شغل ایجاد کردیم حتی اگر بگویند آمارهای کمیته اشتغال، اشتباه است و 20 درصد آن را هم کم کنیم باز هم برای 20 هزار نفر با وجود شرایط بد کاری ایجاد اشتغال کردیم.

عبدالله‌زاده با بیان اینکه این آمارها در برابر جمعیتی که فاقد شغل و کسب و کارهستند اندک است می‌گوید: «یکی از مشکلات بیکاری آموزش اشتباه یا کم به دانشجویان است. آیا دانشگاه‌ها دانشجویان آماده به کار به بازار تحویل می‌دهند!؟ چرا از هزار میلیارد تومان تسهیلات که برای بهزیستی در نظر گرفته شد، بانک‌ها فقط 337 میلیارد تومان به این سازمان تخصیص دادند؟ اینها سؤال‌هایی است که مسئولان بالادستی باید پاسخگو باشند.»

معلولان هم به تغییر نگرش نیاز دارند

ایرج آبادی، کارآفرین نابینا دراین میزگرد با اشاره به تغییر نگرش در افراد‌ دارای معلولیت می‌گوید:«آموزش و تغییر نگرش باید از من معلول آغاز شود و به اجتماع کشیده شود تا نگاه‌های منفی نسبت به معلولان تغییر کند، نگاه‌هایی که توانایی فرد دارای معلولیت را نمی‌شناسد و به آن باور ندارد.نیازهای معلولان چهار برابر بیشتر از افراد عادی است و دریافتی آنها کمتر از دیگر شهروندان.

برای اینکه کارفرما مجاب به استخدام کارمند معلول شود نیاز به قانونگذاری و اجبار نیست فقط کافیست از این استخدام سودی نصیب کارفرما شود، آنوقت خودش برای جذب کارمند‌ دارای معلولیت اقدام می‌کند.»

در ادامه معینی مشکل اشتغال معلولان را سیاست‌های نادرست مسئولان ذکر می‌کند و می‌گوید: «چرا سازمان بهزیستی به هر فرد دارای معلولیت 15 میلیون تومان وام خود اشتغالی می‌دهد بهتر نیست که به فرد معلولی که صاحب فکر و ایده است 150 میلیون تومان بدهید تا برای 20 نفر کار ایجاد کند؟!»

رئیس دبیرخانه اشتغال سازمان بهزیستی در پاسخ به این پرسش بیان می‌کند:«سازمان پول واعتبار سرانه اشتغال را برای بهزیستی تعیین می‌کند، بهزیستی هر ساله مکاتباتی مبنی بر افزایش سرانه اشتغال را انجام می‌دهد، امسال نیز درخواست کردیم حداقل سرانه را به 20 میلیون تومان افزایش دهند که درجواب نامه‌های ما گفته اند: (با توجه به اینکه منابع قرض‌الحسنه مردمی رو به کاهش شده است امکان افزایش وام خوداشتغالی وجود ندارد.) مشوق‌های بهزیستی برای کارفرمایان، تسهیلات قرض‌الحسنه بانکی است. یعنی اگر مردم به بانکی اعتماد کردند و پول‌های خودشان را در آنها سپرده‌گذاری کنند پول هست که به جامعه هدفمان بدهند واگر این اتفاق نیفتد ما نیز دستمان خالی است.»

علیرضا سلامی، کارآفرین نابینای دیگر این میزگرد می‌گوید:«ایجاد اشتغال برای افراد دارای معلولیت بسیار دشوار است اما این موضوع برای نابینایان دشوارتر از دیگر معلولانی است که توانایی کار کردن را دارند. اگر سازمان بهزیستی ارتباطش را با NGO‌ها گسترش دهد این سازمان‌های مردم نهاد با توجه به تجاربی که دارند می‌توانند زمینه را برای ایجاد اشتغال پایدار فراهم سازند.»

مهناز کاشی، رئیس دبیرخانه اشتغال سازمان بهزیستی در پایان این میزگرد می‌گوید: «دستگاه‌ها اگر به وظیفه ذاتی خودشان عمل کنند سازمان بهزیستی می‌تواند دستگاه توانمند‌سازی باشد که فرد کم توان را درهر زمینه شناسایی کرده به یک مرحله‌ای از توانمندی می‌رساند و تحویل جامعه می‌دهد.»

منبع : انجمن باور