برنامه ملی پیشگیری از ناشنوایی، نیازمند توجه و بازنگری

ناشنوایی یا معلولیت خاموش تا سال 2013 حدود 360 میلیون نفر از مردم جهان را درگیر اختلالات ناشنوایی ناتوان کننده کرد. در حالی که این رقم در سال 2004 حدود 275 میلیون نفر در دنیا بود که 80 درصد آنها در کشورهایی با درآمد پایین و متوسط زندگی می‌کردند، اختلال شنوایی متوسط تا شدید دارند و از نعمت شنوایی کامل محرومند.

به گفته دکتر بهزاد دماری، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و محقق « تدوین برنامه ملی شنوایی، احساس ضرورت برای تدوین برنامه ملی از سال 1390 موجب شد تا این برنامه به سفارش مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر در قطب علمی تحقیقات گوش، گلو و بینی و سرو گردن و با همکاری فنی موسسه ملی تحقیقات سلامت جمهوری اسلامی ایران در سال 1391 تدوین شود و اهداف آن تا سال 1394 تعیین شد که حداقل پنج ذینفع سازمانی از جمله سازمان بهزیستی کشور و انجمن‌های علمی مرتبط در تدوین آن شرکت داشته‌اند. عملیاتی شدن آن به صورت یک برنامه ملی اقدامی بود که در سال 1393 در معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام شد. حال وقت آن رسیده است که ضمن ارزیابی میزان پیشرفت اجزای برنامه، مداخلات آتی و اهداف جدید برای این برنامه تا سال 1398 تعیین شود.

عوامل ایجاد ناشنوایی

به استناد متن سند ملی پیشگیری از ناشنوایی کشور، بیماری‌های عفونی مثل مننژیت، سرخک، اوریون و عفونت‌های مزمن گوش و همچنین مواجهه با سروصدای زیاد، آسیب سر و گوش، سالمندی و مصرف داروهایی با اثر سمی علل عمده ناشنوایی هستند که نیمی از موارد ناشنوایی و کم‌شنوایی با پیشگیری‌های اولیه قابل اجتناب را به خود اختصاص داده‌اند. درصد بسیار زیادی از این موارد از طریق تشخیص زودرس و مدیریت مناسب، قابل درمان هستند. این در حالی است که تولید سمعک کمتر از 10 درصد نیاز جهانی را پاسخ می‌دهد و در کشورهای در حال توسعه، کمتر از یک چهلم نیازمندان، سمعک دارند.

آمارها چه می‌گویند؟

آخرین بررسی‌ها از شیوع سه تا پنج درصدی اختلالات شنوایی متوسط تا عمیق در کشور خبر می‌د‌هند. شیوع کم‌شنوایی در مراکز استان‌ها برابر 7.4 در هزار تولد زنده (362 مورد) است و عنوان شده که سالانه چهار تا پنج هزار نوزاد کم‌شنوا در کشور متولد می‌شوند. همچنین میزان اختلالات شنوایی ناشی از مسائل ژنتیکی در ایران نسبت به آمار جهانی بالاتر است. 60 تا 70 درصد مراجعین به مراکز توانبخشی کشور که دچار مشکل شنوایی بوده‌اند از خانواده‌هایی هستند که ازدواج فامیلی داشته‌اند.

در ایران شیوع کم شنوایی در مراکز استان ها برابر 7.4 در هزار یعنی حدود 362 مورد است که از این تعداد 2.2 در هزار ( 168 مورد) کم شنوایی متوسط، 5.1 در هزار (114 مورد) کم شنوایی شدید و 1.1 در هزار (80 مورد) کم شنوایی عمیق دارند.

اختلالات شنوایی، شایع‌ترین نقیصه مادرزادی در بدو تولد است و 50 درصد اختلالات شنوایی در بدو تولد به علت بیماری‌های ژنتیک هستند. ناشنوایی بعد از عقب‌ماندگی ذهنی، رتبه دوم معلولیت‌ها را در کشور به‌ خود اختصاص داده است. همچنین پیش بینی می‌شود که سالانه ۶۰۰۰ نوزاد دارای اختلالات شنوایی در کشور متولد شوند و 4000 کم شنوا نیز به کشور اضافه شود.

چالش بزرگ خانواده ناشنوایی کشور چیست؟

لیلا اعتماد رییس هیات مدیره انجمن «خانواده ناشنوایان ایران» پیشتر، با اشاره به وجود یک میلیون ناشنوا اعلام کرده‌ بود که مهم‌ترین مشکل ناشنوایان، نبود رابط برای برقراری ارتباط آن‌ها با جامعه است.

اقتصاد و اجتماع، در تیررس ناشنوایی

به استناد متن سند ملی پیشگیری از ناشنوایی کشور، اختلال شنوایی، بار اقتصادی و اجتماعی سنگینی بر افراد، خانواده‌ها، جوامع و کشورها دارد. در کودکان می‌تواند مهارت‌های شناختی و گفتاری را به تاخیر انداخته و پیشرفت تحصیلی او در مدرسه را به تعویق اندازد. در بالغین، اختلال شنوایی اغلب سبب ایجاد مشکلات در شغل‌یابی، کار و حفظ شغل می‌شود. هزینه‌های آموزش استثنایی و از دست دادن فرصت کاری به علت اختلال شنوایی می‌تواند بار قابل توجهی بر اقتصاد ملی باشد.

وضعیت فعلی برنامه‌های غربالگری ناشنوایی در کشور

در حال حاضر پوشش برنامه غربالگری ناشنوایی در موالید رو به افزایش بوده و به 61 درصد رسیده است. سازمان بهزیستی کشور برای غربالگری گروه سنی سه تا شش سال، برنامه پایلوتی را در دست اجرا دارد و وزارت آموزش و پرورش نیز بررسی شنوایی بدو ورود به مدرسه را انجام می‌دهد.

تحلیل نظام مدیریت سلامت گوش و شنوایی نشان می‌دهد محیط درونی این نظام شامل تولیت، منابع و خدمات بیشتر از نقاط قوت است ولی محیط بیرونی در مجموع در وضعیت تهدید قرار دارد، لذا می‌توان مداخلات توسعه‌ای سلامت گوش را با فراهم کردن مقدمات آن تا پایان برنامه پنجم توسعه، در برنامه ششم توسعه کشور با سرعت بیشتری دنبال کرد.

در دورنمای پیشنهادی این سند قرار بود تا پایان 1394 سامانه تولیتی ارتقای سلامت گوش و شنوایی ایرانیان استقرار یافته و تکالیف هر یک از دستگاه‌ها برای پیشگیری از کم شنوایی و ناشنوایی مشخص شود، اما هنوز خبری از راه‌اندازی آن به گوش نمی‌رسد.

از برنامه ملی پیشگیری از ناشنوایی و کم شنوایی چه انتظاری می‌رود؟

انتظار می‌رود با تدوین و تصویب این برنامه، ناشنوایی به عنوان یک مشکل اولویت دار در دستور کار سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشور قرار گیرد. متولی عملیاتی برای مدیریت و پایش برنامه‌های پیشگیری از ناشنوایی در سطح ملی مشخص شود. همچنین گروه‌های ذینفع به ویژه محققان، ارائه کنندگان خدمات، مردم و بیماران از تکالیف خود برای پیشگیری از ناشنوایی آگاه شوند و حمایت‌طلبی برای افزایش منابع و سایر الزامات بهبود وضعیت شنوایی مردم تسهیل و تسریع شود. در نهایت انتظار می‌رود با استقرار محصول این پروژه در سال‌های آتی، نشانگرهای ناشنوایی و کم‌شنوایی بهبود یابد.

سازمان‌ها چه کرده‌اند؟

نهادهای مختلفی مانند معاونت امور توانبخشی سازمان بهزیستی، معاونت بهداشت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (مرکز مدیریت بیماری‌های واگیرد، مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر، اداره بیماری‌های ژنتیک، دفتر سلامت خانواده، جمعیت و مدارس، برنامه گروه‌های سنی سلامت، مرکز سلامت محیط و کار و ...) و انجمن‌های علمی شنوایی سنجی، بهداشت محیط، پزشکی اجتماعی، گوش، حلق و بینی و .. در مورد ناشنوایی و غربالگری آن درگیر این موضوع هستند.

سازمان بهزیستی کشور نیز با اجرای غربالگری شنوایی نوزادان و شیرخواران توسط دو حوزه معاونت پیشگیری و توانبخشی سازمان در سال ۹۲ تلاش کرده است تا به پوشش کشوری به صد در صد برسد. طرح غربالگری کودکان دچار اختلالات ناشنوایی تا پایان اسفند ماه 94 در سراسر کشور اجرایی شد. این سازمان آیین نامه کشوری غربالگری شنوایی نوزادان را تدوین و ابلاغ کرده و اقدام به راه‌اندازی واحدهای ارزیابی و تشخیص کم شنوایی از نوزادان تا سالمندان کرده‌ است.

ارایه مداخلات توانبخشی شنوایی مانند تشخیص و ارائه وسایل کمک شنوایی مانند سمعک نیز از دیگر اقدامات سازمان بهزیستی در این راستا بود. ایجاد مراکز خانواده و کودک کم‌شنوا و ناشنوا و افزایش آن تا 50 مرکز تا پایان سال90، تامین شهریه دانشجویان معلول از جمله ناشنوایان از مهم ترین اقدامات سازمان بهزیستی کشور عنوان می‌شود.

وزارت آموزش و پرورش نیز با آموزش ناشنوایان توسط سازمان آموزش و پرورش استثنایی، اجرای طرح کشوری سنجش سلامت دانش آموزان از بدو مدرسه از ۱۸ سال پیش تا کنون، اجرای طرح تحقیقاتی بررسی "ژن کانکتین- ۲۶" در ناشنوایان ۱۰ استان و همچنین وجود طرح فراگیر برای کم شنوایانی که به مدارس عادی مراجعه می‌کنند در این مسیر گام‌های موثری برداشته است.

هفت هدف عمده سلامت شنوایی تا پایان سال 94 چه بود؟

طبق برنامه‌ریزی معاونت بهداشت، قرار بود تا پایان سال 94 هفت هدف عمده در خصوص سلامت شنوایی مردم به نتیجه برسد. افزایش سواد سلامت گروه‌های سنی در زمینه سلامت گوش به میزان دو برابر سال پایه، افزایش پوشش برنامه غربالگری ناشنوایی موالید به میزان 100 درصد، افزایش پوشش برنامه غربالگری ناشنوایی کودکان سه تا شش سال به میزان دو برابر، افزایش میزان رفتارهای پیشگیرانه در محل‌های کاری، تفریحی و زندگی به میزان 50 درصد سال پایه از جمله این اهداف است. همچنین قرار بود بسته خدمتی سلامت گوش در نظام مراقبت اولیه موجود استقرار یابد و حمایت از ناشنوایان در اشکال مختلف نسبت به سال پایه افزایش پیدا کند. حمایت طلبی برای ارتقای کیفیت خدمات واکسیناسیون و ایمن سازی کودک و دختران، برنامه سالمندان، سلامت باروری، ارجاع بیماران پرخطر و پرهیز از تجویز داروهای مضر نیز از جمله این اهداف عنوان می‌شود.

مدیریت پیشگیری از ناشنوایی هنوز متولی ندارد

تاکنون ساختاری به عنوان محیط درونی مدیریت پیشگیری از ناشنوایی وجود نداشته است و شاید بتوان نداشتن متولی برای برنامه مدیریت پیشگیری از ناشنوایی را از نقاط ضعف مهم در اجرای این برنامه ملی عنوان کرد. مشخص نبودن اهداف و تشتت بین تصمیم‌سازان و کارشناسان، مشخص نبودن وظایف و عدم تقسیم کار، موازی‌کاری سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها و ضعف تخصیص نظام‌مند منابع برای این موضوع از دیگر نقاط ضعف برنامه ملی پیشگیری از ناشنوایی کشور است.»

منبع : ایسنا