جایگاه آموزش در کنوانسیون بین المللی حقوق افراد دارای معلولیت

آموزش نقشی اساسی و کلیدی در توانمندسازی فردی و اجتماعی افراد دارای معلولیت دارد، نقشی که می تواند ضامن استقلال فردی این گروه از اعضای جامعه باشد؛  در این مطلب از پنجره کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت به "آموزش" در حوزه معلولیت نگاهی اجمالی خواهیم داشت.

با مطالعه کنوانسیون در می‌یابیم که در بیش از 10 ماده از مواد کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت به موضوع "آموزش" پرداخته شده است که در برخی مواد بر اصل آموزش افراد مرتبط با افراد دارای معلولیت تاکید شده و در برخی مواد به طور مستقیم آموزش خود افراد معلول، ویژگی‌ها و چگونگی آن و وظایف دولت‌ها بیان شده است.

در ماده 8 (آگاه سازی(؛ ماده 9 (دسترسی)؛ ماده 13(حق دادخواهی)؛ ماده 16 (آزادی از استثمار، خشونت و سوء استفاده )؛ ماده 20 (تحرک شخصی)؛ ماده 23 (احترام به خانه و خانواده)؛ ماده 25 (بهداشت)؛ ماده 26 (توانبخشی و بازپروری)؛ ماده 27( کار و اشتغال)؛ ماده 28 (معیار کافی برای زندگی و حمایت اجتماعی )؛ ماده  32 (همکاری‌‌های بین‌‌المللی) پیشنهادهایی برای آموزش در حوزه معلولیت  مطرح شده است اما ماده 24 با عنوان آموزش بخش اصلی مربوط به آموزش افراد دارای معلولیت است که به صراحت وظایف جامعه، دولت را یادآوری می‌کند.

ماده 24)  آموزش:

‎‎‎1- دولت‌های عضو، حق آموزش را برای افراد دارای معلولیت به رسمیت می‌‌شناسند. دولت‌های عضو از نظر تحقق این حق، بدون تبعیض و بر مبنای فرصت برابر، نظام آموزشی فراگیری را در تمامی سطوح و به صورت آموزش مادام‌العمر در موارد زیر تضمین خواهند نمود:

‎‎‎الف) توسعه کامل توانایی‌های انسانی و حس منزلت و خود ارزشی و تحکیم احترام به حقوق بشر، آزادی‌های بنیادین و تنوع انسانی؛

‎‎‎ب) توسعه شخصیت، استعداد و خلاقیت توأم با توانایی‌های جسمی و ذهنی افراد دارای معلولیت تا نهایت توانمندی‌های آنها؛

‎‎‎پ) توانمند ساختن افراد دارای معلولیت جهت مشارکت مؤثر آنان در جامعه آزاد.

2-  در تحقق این حق، دولت‌های عضو تضمین خواهند نمود که:

الف) افراد دارای معلولیت از نظام آموزش همگانی بر مبنای معلولیت مستثنی نمی‌گردند، و این که کودکان دارای معلولیت نیز از آموزش اجباری و رایگان ابتدایی یا متوسطه بر مبنای معلولیت مستثنی نمی‌گردند؛

ب) افراد دارای معلولیت می توانند به آموزش ابتدایی و متوسطه رایگان با کیفیت و فراگیر بر مبنای‌ برابر با سایرین درجوامعی‌که در آن زندگی می‌‌نمایند، دسترسی داشته باشند؛

پ) همسان سازی متعارف در مورد نیازهای فردی ارائه می‌گردد؛

ت) افراد دارای معلولیت حمایت لازم در حوزه نظام آموزش همگانی را به منظور تسهیل در آموزش مؤثر آنها دریافت می‌نمایند؛

ث) تدابیر حمایتی فردی مؤثر در محیط‌هایی ارائه می‌گردد که حداکثر توسعه اجتماعی و دانشگاهی متناسب با اهداف حضور کامل را سبب گردد.

3- دولت‌های عضو، افراد دارای معلولیت را قادر خواهند ساخت که مهارت‌های توسعه اجتماعی و زندگی جهت تسهیل در مشارکت کامل و برابر آنها در امر آموزش را به عنوان اعضای جامعه فرا گیرند. بدین منظور دولت‌های عضو تدابیر مناسبی را از جمله در موارد زیر اتخاذ خواهند نمود:

الف) تسهیل آموزش خط بریل و خط‌های جایگزین، شیوه‌های تقویتی و جایگزین، ‌روش‌ها و قالب‌های ارتباطاتی و مهارت‌های ترددی و جهت‌یابی، و تسهیل حمایت و راهنمایی همسان؛

ب) تسهیل در یادگیری زبان ایما و اشاره و ارتقاء هویت زبانی جامعه ناشنوایان؛

پ) تضمین ارائه آموزش به افراد و بویژه کودکانی که نابینا، ناشنوانا یا نابینا- ناشنوا هستند به مناسب ترین زبان‌ها، شیوه‌ها و روش‌های ارتباطاتی برای افراد و در محیط‌هایی که توسعه اجتماعی و دانشگاهی را به بالاترین میزان افزایش می‌دهد.

4-  دولت‌های عضو به منظور کمک به تضمین تحقق این حق، تدابیر مناسبی را به منظور استخدام معلمین، از جمله معلمین دارای معلولیت که از شایستگی در زبان ایما و اشاره و یا خط بریل برخوردارند و آموزش افراد حرف‌های و کارکنانی که در تمامی سطوح آموزشی کار می‌کنند اتخاذ خواهند نمود. چنین آموزش‌هایی مشتمل بر آگاهی از معلولیت و استفاده از شیوه‌های جایگزین و تقویتی و روش‌ها و قالب‌های ارتباطاتی، فنون آموزشی و مواد مورد نیاز جهت حمایت از افراد دارای معلولیت خواهد بود.

5- دولت‌های عضو تضمین خواهند نمود که افراد دارای معلولیت قادر هستند به آموزش‌های عالی عمومی، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، ‌آموزش ویژه بزرگسالان و آموزش‌های مادام‌العمر بدون تبعیض و بر مبنای برابر با سایرین دسترسی پیدا نمایند. بدین منظور، دولت‌های عضو، تأمین همسان سازی متعارف برای افراد دارای معلولیت را تضمین خواهند نمود.