برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه چیست؟

سازمان بهزیستی با دارا بودن جامعه هدف ۷ میلیون نفری از مددجویان، نیازمند برنامه ریزی و داشتن اهداف هدفمند و دقیق می‌باشد تا با اجرا و کنترل آنها بتواند در راستای رسیدن به اهداف خود گام‌های بلندتری بردارد.

یکی از برنامه‌هایی که سازمان بهزیستی در گذشته شروع کرده است، برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه است. در ادامه با اشاره به اهداف سازمان بهزیستی و معنا و مفهوم توانبخشی به معرفی این برنامه می‌پردازیم.

اهداف سازمان بهزیستی

سازمان بهزیستی کشور در جهت تحقق مفاد اصول ۱۰، ۲۱ و ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و بمنظور تأمین موجبات برنامه ریزی، هماهنگی، نظارت و ارزشیابی و تهیه هنجارها و استانداردهای خدماتی و توسعه دامنه اجرای برنامه‌های بهزیستی در زمینه حمایت خانواده‌های بی سرپرست و نیازمند و ارائه خدمات مختلف به کودکان و تدارک امکانات پیشگیری و درمانی و توانبخشی حرفه‌ای و اجتماعی معلولین جسمی و روانی و تجدید تربیت منحرفین اجتماعی و حمایت و نگهداری از کودکان و اطفال بی سرپرست و معلولین غیرقابل توانبخشی و سالمندان نیازمند و آموزش نیروی انسانی خدمات بهزیستی و توانبخشی و تأمین موجبات تشویق، جلب مشارکت و فعالیت‌های گروه‌های داوطلب و مؤسسات غیردولتی، تشکیل شده است.

توانبخشی چیست؟

توانبخشی مجموعه‌ای از مداخلات درمانی می‌باشد که برای بهینه کردن عملکرد فرد آسیب دیده یا بیمار و کاهش دادن ناتوانی فردی که مشکلی در سلامتی‌اش رخ داده است و حفظ منزلت شخص ناتوان و تعیین جایگاه قانونی و اجتماعی وی تعریف می‌شود. توانبخشی شاخه‌ای از پزشکی است که به افرادی که دچار مشکلات و بیماری‌ها و دردهای مختلف شده‌اند کمک می‌کند تا سلامتی بهینه و بهترین عملکرد ممکن و توانایی‌های از دست رفته را بدست آورد و برخی از مشکلات و دردها حین درمان‌های مختلف توانبخشی برطرف شود.

در واقع توانبخشی بر این اصل ساده و بسیار مهم استوار است که اگر دست نیست، پا هست. اگر قدرت حرکت نیست، زبان و تفکر هست. اگر حس بینایی نیست، حس شنوایی و لامسه هست. و بالاخره، اگر تندرستی نیست، امید به زندگی هست. می‌توان گفت فلسفه توانبخشی یعنی امید بخشیدن و آماده کردن فرد ناتوان (معلول) به زندگی در جامعه از یک سو، و آماده سازی جامعه برای پذیرش وی به عنوان یک شهروند از سوی دیگر است.

برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه چیست؟

برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) در ایران از سال ۱۳۷۴ در مناطق روستایی کشور آغاز شده است و امروزه بخشی از قانون برنامه ۵ ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است.

توانبخشی مبتنی بر جامعه، برنامه‌ای برای ارائه خدمات توانبخشی، کاهش فقر، برابرسازی فرصت‌ها و فراگیرسازی اجتماعی افراد دارای معلولیت است که از طریق تلاش‌های مشترک افراد دارای معلولیت، خانواده‌ها و سازمان‌های آنها، اعضای جامعه و سایر بخش‌های دولتی و غیردولتی مرتبط با حوزه‌های سلامت، آموزش، اشتغال و اجتماعی انجام می‌شود.

این برنامه تلاش دارد تا از یک سو افراد دارای معلولیت در مناطق روستایی و محروم شهری به خدمات کلیدی به ویژه در زمینه سلامت، آموزش، تأمین معاش و… دسترسی پیدا کنند و از سوی دیگر با رفع موانع فیزیکی، نگرشی، قانونی و ارتباطی سعی دارد تا زمینه‌های مشارکت افراد دارای معلولیت در جامعه فراهم شود. به نحوی که آنها بتوانند مانند سایر افراد جامعه از مزایای توسعه برخوردار شوند و نقش مؤثری در توسعه جامعه خود داشته باشند.

در این میان اما، ایجاد دسترسی به خدمات و برنامه‌های مرتبط با حوزه سلامت، آموزش، اشتغال و اجتماعی، توانمندسازی افراد دارای معلولیت از طریق تشکیل گروه‌های خودیار، تشکیل صندوق‌های خرد محلی و عضویت در سازمان‌های افراد دارای معلولیت و سایر گروه‌های فعال در روستا، رفع موانع فیزیکی، نگرشی، ارتباطی و قانونی در جامعه برای حضور افراد دارای معلولیت در جامعه، گسترش همکاری بین‌بخشی با بخش‌های دولتی و غیردولتی به منظور شامل‌سازی افراد دارای معلولیت در برنامه و اقدامات مرتبط با سایر نهادها و جلب مشارکت جامعه برای اجرای برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه از اهم برنامه CBR است.

اما براساس اعلام سازمان بهزیستی کشور، تا پایان سال ۱۴۰۰، حدود ۹۶ درصد جمعیت روستایی کشور (۲۱ میلیون و ۶۲۱ هزار و ۴۳۵ نفر) تحت پوشش برنامه CBR قرار گرفته‌اند که این جمعیت ساکن در ۴۴۲ شهرستان و ۵۳ هزار و ۷۲۶ روستا است.

همچنین ۸۳۳ مرکز و مؤسسه غیردولتی با داشتن ۴۵۱۵ تسهیلگر و ۳۵۹۰ داوطلب محلی مسئولیت اجرای این برنامه در سطح محلی را بر عهده داشتند، در حالی که ۱۷۰۱ دهیار و ۱۲ هزار و ۸۰۶ بهورز همراه با ۹۲۸۴ شورای CBR روستایی نیز در این برنامه مشارکت کردند.

در این مناطق ۴۷۳ هزار و ۱۶۸ نفر از افراد دارای معلولیت شناسایی و تحت پوشش برنامه قرار دارند که ۲.۲ درصد جمعیت روستایی را تشکیل می‌دهند که ۳۸ درصد افراد تحت پوشش دارای معلولیت جسمی- حرکتی، ۲۵ درصد افراد دارای معلولیت ذهنی و هوشی، ۱۳ درصد دارای معلولیت بینایی، ۱۲ درصد افراد دارای معلولیت شنوایی، ۸ درصد افراد دارای معلولیت اعصاب و روان و ۴ درصد دارای معلولیت صوت و گفتار هستند.

درصد برخورداری افراد تحت پوشش از خدمات سلامت در سال ۱۴۰۰

از آنجایی که برنامه CBR نقش مهمی در دسترسی افراد دارای معلولیت به خدمات موردنیاز دارد. در سال ۱۴۰۰ از عمده فعالیت‌های این برنامه، ایجاد دسترسی به خدمات در زمینه سلامت، آموزش، امرار معاش، اجتماعی و توانمندسازی و مناسب‌سازی برای افراد دارای معلولیت بود که با کمک‌های فنی و مالی شرکای کاری محقق شد.

در سال گذشته، ۷۱ هزار و ۳۷۵ نفر از خدمات در زمینه مؤلفه سلامت (شامل خدمات پزشکی، توانبخشی و وسایل کمکی) بهره‌مند شدند.

در زمینه مؤلفه آموزش، ۲۰۹ هزار و ۸۴۵ نفر به نوعی از خدمات آموزش استفاده کردند که از این تعداد ۱۶۲ هزار و ۹۰۰ نفر از خدمات آموزش غیر رسمی، ۱۲ هزار و ۱۰۸ نفر از آموزش‌های شبه رسمی و ۳۴ هزار و ۸۳۷ نفر از آموزش‌های رسمی بهره‌مند شدند.

در زمینه مؤلفه امرار معاش ۷۵۴۶ نفر از آموزش حرفه‌ای، ۱۲ هزار و ۱۸۱ نفر از خود اشتغالی، ۳۴۷۴ نفر از اشتغال دستمزدی، ۶۰ هزار و ۹۶۶ نفر از کمک‌های موردی، ۷۷۰۰ نفر از کمک هزینه ساخت و تعمیر مسکن برخوردار شدند و همچنین ۷۱۸۷ نفر به عضویت صندوق‌های خرد محلی درآمدند.

در خصوص مؤلفه اجتماعی و توانمندسازی نیز، ۲۰۹۲ نفر از حمایت‌های ازدواج و ۵۵ هزار و ۴۳۹ نفر از فعالیت‌های ورزشی و اوقات فراغت، فرهنگی و هنری برخوردار شدند.

همچنین ۹۱۵۶ نفر از افراد تحت پوشش به عضویت گروه‌های خودیار درآمدند و جهت رفع موانع فیزیکی در مجموع ۵۸۱۳ نفر از افراد تحت پوشش از خدمات مناسب‌سازی منزل و خودرو و وسایل روزمره زندگی استفاده کردند.

در این میان ارتقا کیفی و کمی خدمات CBR، تقویت و گسترش شوراهای توانبخشی مبتنی بر جامعه استان، شهرستان و روستا به منظور افزایش همکاری‌های بین‌بخشی، گسترش و تقویت صندوق‌های خرد محلی، گسترش مناسب‌سازی منازل، محل کار و مدارس افراد دارای معلولیت و معابر و اماکن عمومی روستاها با همکاری دهیاران، اجرای برنامه ورزش و بازی‌های فراگیر و بومی محلی همراه با برگزاری جشنواره فرهنگی و ورزشی روستا در کلیه استان‌ها و تشکیل پایگاه‌های هنر در مناطق روستایی در ۴ استان (ایلام، کردستان، خراسان جنوبی و کرمان) از برنامه‌های پیش‌رو برای توسعه توانبخشی مبتنی بر جامعه در مناطق روستایی به شمار می‌رود.

منبع : مهر